 |
A-) Alevilik,
Dini İslam, Kitabı Kuran, Allah’a kul, Hz.Muhammed’e bağlı, Hz. Ali’ye talip, Hz. Hüseyin’in yolunu sürenlerdir. Hacı Bektaş-ı Veli’nin “eline, diline, beline sahip” olmayı ilke edinir.İyi düşünce, iyi söz ve iyi davranışta kendini bulur. Allah korkusu yerine sevgisini benimseyen, zahiri batınla, Bâtıni zahirle birleştiren, şeriat kapısını aşıp,tarikat, marifet yoluyla hakikat dünyasını ulaşan, Kuran’ın şekline değil, özüne inen, akıl ve gönül ile ruhsal olgunlaşma yoludur.
Alevi İslam anlayışı; İslamiyet’in Kuran’a dayalı, Hz. Muhammed’in buyruklarına göre İslami evrensel boyutları ile yorumlayıp yeryüzü insanlığına yeni kapılar açan bir büyük düşünce akımı olan Tasavvuf felsefesiyle hayat bulan, bir insan bütünlüğüdür, özünü insan sevgisinde bulan Tanrı’nın insanda tecelli ettiğine inanır.
Alevi İslam anlayışı, Hoca Ahmet Yesevi, Ebul Vefa, Hacı Bektaşi-ı Veli, Yunus Emre, Pir Sultan Abdal ve Anadolu Erenleri, Kuran’ı en iyi yorumlayan filozof velilerin görüşlerinden ilham alarak hayat alanı bulmuştur. Anadolu’yu İslamlaştıran bir yorumudur.
Alevilik, İslam dinin özüdür; manasıdır. Alevilik İslam içinde insanidir, aklidir, ahlakidir. Hz. Ali inancının, Kuran ayetlerinin yorumudur. Alevilik bir iç dünya olayıdır, his ederek yaşamaktır,
Alevilik, Hz. Muhammed-Ehlibeyt taraftarı, Hz-Ali ve onun soyunda gelenlere büyük bir saygı ve muhabbetle bağlılıktır. Alevilik, Ehlibeyt’in yoludur. Alevi kendisini her anlamda yetiştirmiş, kâmil insan demektir. Alevilik, dış yüzünden halka ve iç yüzün den Hakk’a bakan bir inançtır. Alevilik İslam dinini de Kuran yorumu ile kabul eder. Kuran’ın gerçek manasına vakıftır ve tüm mevcudatın Hakk’ın kendi öz varlığından ibaret olduğuna inanır ve bilir. Kuran’ı Kerim’in yorumudur ve İslam dır . Alevilik İslam içerisinde doğmuştur. Toplumsal, kültürel, yapısal ve inançsal kimlik oluşmasında etkili olan inançsal temeller yaratmıştır. Bu nedenlerden dolayı İslam’ın içindedir. İslâm’ın içinde insanidir, aklidir, ahlâkidir.
Alevilik, Ehl-i Beyt yolunun, Kur’an ayetlerinin yorumudur. Alevilik, Kur’an ve İslâm-ı, Hz. Ali’nin anlattığı gibi anlamaktır. Aleviler Allah’ın birliğine, Hz. Muhammed’in Resul olduğuna ve Hz. Ali’nin Velayet makamına sahip olduğuna iman ederler. Hz. Muhammed Nübüvvet, Hz. Ali Velayet sahibi olduğunu ve Allah’a, Muhammed’e ve Hz. Ali’yi birbirinden ayırtmamaktır. Alevilik İslâm inancını, özünde beslediği amaçlar doğrultusunda anlamaya çalışan, içselliği esas alan, şekil şartlarından ziyade, insanın yüceliğini benimseyen Hz.Ali ve On iki imamlar gibi inancı sürdürmektir.
“Alevi” Hz. Ali ailesinin adıdır. Hz. Ali’ye bağlı olan, o’nu seven Hz. Ali’nin yolundan giden, Hz. Ali’nin taraflarına Alevi denilir. Ali’yi sevenlerdir. Alevi, sözlük olarak Ali soyu veya Ali evi olanlar demektir. Resulallah’ın Alevi adını kullandığı tarihi, sözlerine bakıldığın da veda haccından sonra Gadir hum mevkiinde gelen Maide suresinin 3. Ayeti geçmektedir. İmam Muhammed Bakır, mezhebinin Alevi olduğunu belirtir. Alevilik İslâm’ın içinde tasavvuf felsefesi ile din kültürünü kapsar. Alevilik; namaz, oruç, hac, zekât, zahire değil, tasavvuf içerikli Tanrı’ya kavuşmak için kendisine mahsus ibadeti olan ve ibadeti içersinde Hakka secde, dua, tevhit, zikir, gülbank duası vardır. Bu ibadetlerini cem evlerinde, evlerinde yerine getirmektedirler Alevilik, şekil şartlarından ziyade, daha çok içsellikte arayan İslâm’ın tasavvufi yorumudur. Bir başka deyişle Alevilik, İslâm’ın Ehl-i Beyt yorumudur. Aleviler öncelikle; eline, diline, beline, sağlam. Eşine, işine sadık, özüne, sözüne, gözüne doğru insanlardır.
Hz. Muhammed, Veda Hutbesi- Gadr-İ Hum da söyle seslenmişti;
Ümmetime iki emanet bırakıyorum, bunlardan biri Kur’an-ı Kerim, diğeri ise Ehli Beyt olduğunu belirmiştir. Bunlara yapışırsanız, kurtulursunuz." gibi hadis-i şerifleriyle bu iki unsurun önemini belirtmektedir. Hz. Resulüllah (S.A.V.), gelecekte ortaya çıkacak fitne ve fesatlarda, Hz. Ali'yi (R.A.) ümmet nazarında suçlamalardan korumak için O'nun kemalet ve üstünlüklerine önemle dikkat çekmekte: "Ben kimin dostu isem, Ali de onun dostudur." "Ali'yi yalnız müminler sever, O'na yalnız münafıklar düşmanlık eder."
Hud süresi ve Ahzab süreleri Ehl-İ Beyt ten bahis eder.
Hz. Resulüllah'ın bu övücü beyanları, O'nun erdemine bir delildir. Peygamberin bu emrinden dolayı başta Sahabe-i Kirâm olmak üzere bütün Aleviler, Hz. Ali'ye ve Ehl-i Beyt'e teveccüh göstermişler ve o yüce soya samimî olarak saygı göstermişler ve sevmişlerdir. Alevilikte, Allah sevgisi, Hz. Muhammed, Hz. Ali sevgisi ve Ehl-i Beyt’e bağlılık, Aleviliğin İslâm’ın özü olarak görmenin temel nedenidir.
Gadir Hum’un gerçekleşme sebebi ve Velayetin hedefi Ehl-i Beyt taraftarları olarak kavramamız ve kavratmamız gerekir. Hz. Muhammed’in Gadir Hum’da, Hz. Ali’yi vasi tayin etmiştir. Gadir Hum’ olayın geçtiği zaman incelenince, en az 200 bin kişi bu olaya şahit olmuşlardır.
Velayetin ilanından sonra nazil olan ayet incelendiğinde konunun ne kadar hassas olduğu anlaşılmaktadır. “El-Yevm yeisellezine keferu an dinikum....” Mekke müşrikleri, yıllarca dini yok etme hedefine ulaşamadıkları için Resulullah (s.a.a) sonrasını bekliyorlardı.
Hedeflerine ulaşmak için Resulullah’ın dünyadan göçmesini bekliyorlardı. Velayetin, Allah’ın emriyle Resulullah (s.a.a) tarafından Gadir Hum’da ilan edilmesiyle, bütün hayalleri yıkıldı, planları suya düşmüş oldu ve Allah-u teala bunu, “ bugün kâfirler ümitsizliğe düştüler” cümlesiyle beyan ediyor
Hz. Muhammed’in Hakka yürüyüşünden sonra kıyamete kadar ümmetin rehberlik ve önderliği olan velayet makamına kim oturacak konusunda sorun yaşanmıştı.
Sakifede bir şahsın velayeti değil, ilahi hüküm devre dışı bırakılmış oldu. Yani „Resulullah’tan sonra imamet ve velayet makamı tayin edilmiş ama bu makamda kim oturacak“ sorusu dile getirilmiyor, binlerce kişinin şahit olmasına rağmen „Allah’ın tayin etmiş olduğu bir velayet ve imamet yoktur“ mantığı ile hareket ediliyordu.
Allah’ın emrinin ve velayetin Kuran’da olduğu inkâr ediliyordu. Dikkat edilirse mesele Hz. Ali şahsının hakkının gasledilmesi değildir.
Velayete gerek yok diyerek, Allah-u tealanın emri devre dışı bırakılmış oldu. Bunlar Allah’ın emrine karşı geldiler. Yani makam engellendi, dolayısıyla bu makama tayın edilen şahıs da devre dışı bırakılmış oldu. Hz. Ali ve bazı sahabenin Sakife’de yapılanlara itirazları; “neden Ali halife olmuyor”,değildi, „neden Allah’ın tayin ettiği imamet ve velayet devre dışı bırakılıyor“ düşüncesiydi, „neden ilahi iradenin tayın ettiği makam devre dışı bırakılıyor“ idi.
Sakife’nin neticesinde idare sistemi konusunda ortaya çıkan düşünce „demokrasi“ yani halkın seçmesi gerekir düşüncesi oldu. Emevi ve Abbasiler zamanında daha da ileri gidilerek saltanata dönüştürüldü. Böylece diğer imamları da engellediler, onların da velayet ve imamet makamında oturup ilahi ahkâmı icrasına fırsat vermediler.
İmam Humeyni (r.a) Gadir-i Hum hakkında şöyle buyuruyor: „Gadir-i Hum olayı öyle bir olay değil ki Hz. Ali’ye bir makam kazandırmış olsun.
Hz.Ali, bütün fazilet ve manevi makamlara sahip olduğundan Gadir Hum’un gerçekleşmesine vesile olmuştur.
Allah-u Teala, Resulullah’tan sonra yeryüzünde adaleti Allah’ın istediği gibi icra edecek Hz. Ali’den başka kimseyi görmediğinden, Resulullah’a, Hz. Ali’yi yerine tayin etmesini emr etmiştir.
Rivayetlerin Gadir-i Hum’dan bu kadar azametle bahis etmesinin sebebi, Hz. Ali’nin sadece hükümetin başında olması değildir. İbn-i Abbas diyor ki, Cemel savaşına giderken Hz. Ali’nin yanına vardım. Hz.Ali oturmuş yırtık ayakkabısını dikiyordu. Bana, „bu ayakkabının değeri ne kadardır?“ diye buyurdu. „Hiç değeri yoktur“, dedim. Hz.Ali şöyle buyurdu: „ Allaha yemin olsun ki, bu ayakkabı bana sizlere baş olmaktan ( hilafet makamından ) daha sevimlidir. Sadece bir hakkı ikame edeyim ve bir batılı yok edeyim ( yalnız bunun için hilafeti kabul ederim)“. Hz.Ali ve diğer imamlar hükümeti sadece Allah’ın istediği adaleti icra etmek için talep ederlerdi ama kendilerine fırsat verilmedi.
Gadir-i Hum olayı „ devlet sisteminin“ beyanıdır. Gadir Hum’da beyan edilen Velayet, hükümet sisteminin açıklanmasıdır.
Gadir Hum meselesi, Adaletin icrası meselesidir Gadir-i Hum demek, Hz. Ali’nin adalet anlayışının uygulamasıdır.
. Allah-u Teala, Resulullah’tan (s.a.a) hükümeti, bu siyasi makamı Hz. Ali’ye devretmesini istemiştir. Resulullah’ın kendisi devlet başkanıydı, önderdi, liderdi, hükümet de siyasetsiz olmaz. Din siyasetten ayrıdır diyenler, Allah’ı yalanlamaktadırlar, Resulullah’ı yalanlamaktadırlar, imamları yalanlamaktadırlar.“ (Sahifey-i Nur. Cilt 20 Sayfa 112.114 )
Gadir-i Hum’un ispatlanması meselesinde ise İmamların tarih boyunca yaptıklarına bakılması gerekir. İmamet ve Velayeti ispat için neler yapmışlar. İmamların hayatında alınması gereken en büyük ders, bütün çabalarının velayetin hakikatini söylemle değil amelle göstermeye çalışmalarıdır.
Alevilerde Bu nedenle Hz. Ali’nin ve Ehl-i Beyt’in yolunu sürdürenlerdir.
Aleviler, Hz. Ali’yi sevmenin, Hz. Muhammed’i sevmekle eşdeğer olarak görmekteler. Çünkü Hz. Muhammed,”Ben kimin mevlası isem, Ali de onun Mevlasıdır. Ona dost olana dost, düşman olana düşman ol. Ona yardım edene yardım et. Onu horlayanı horla. Nerede olursa olsun gerçeği onunla birlikte kıl, şeklinde dua etmiştir. (Sahih-i Müslim, “ Fedail’üs- Sahabe” Ali Bin E. Talibin faziletleri, bölümünden aktaran Seyit Murtaza / Hz. Muhammed, Hz. Ali için; “Ben ilmin şehriyim, Ali kapısıdır. Şehri dileyen kapıya gelsin”, “Ali insanların hayırlısıdır. Kim bunu kabul etmezse, gerçekten kâfir olmuştur.” , “ Ümmetimin en ileri geleni ve gerçek hüküm vereni Ali’dir.” Aleviler de Hz.Muhammed’in, Hz. Ali ‘nin ve Ehl-i Beyt’in ahlak ile ahlaklaşmış kimselerdir.
Görüldüğü gibi bu ayetlerin içsel anlamlarından hareketle Alevi İslâm inancına göre, Tanrı insanın içindedir, insana secde etmek, Tanrıya secde etmekle eş anlamdadır.
Hz. Ali'yi sevenler, iki gruba ayrılır: 1-Gerçek ve samimî taraftarlar, 2-Siyasî taraftarlar. Bunlardan birincisi, O'na (R.A.) Allah için muhabbet göstermişlerdir. Bu muhabbet saf, net ve durudur.
Kaynağını Alevi İslam inancının esasları oluşturur. Bu samimî taraftarlar, Hz. Ali'ye iki açıdan yönelir. Birincisi, Hz. Ali'nin yüksek kemaleti ve üstün yetenekleridir. Onun fazilet ve olgunluğu, takva ve ubudiyeti, müminlerin kalp ve dimağlarında, muhabbet ve takdire dönüşmüştür. İkincisi, Hz. Ali'nin (R.A.) Ehl-i Beyt ( Peygamber Efendimizin (s.a.v) evlat ve torunları, soyunun temsilcileridir.
Aleviler kendilerini ifade ederken, Alevi, Allah’a kul, Muhammed’e ümmet, Aliye talip olan kişilerdir. Alevi İslâm inancında Tanrının gerçek eri olan insan kalbine yani doğrudan doğruya insana yönelirler. Kur’an da Tanrı – İnsan bütünleşmesi ve birliği şu şekilde ifade edilmektedir. Onlar derler ki ; “Biz Allah içiniz ve sonrada ona dönüp gideceğiz” Biz ona ( insana) şah damarından daha yakınız.
Alevi İslâm inancı erdemliği, yüceliği, insancılığı, barışı eşitçiliği sağlayan ve insanlığın özlem duyduğu, paylaşımcılığı sağlayacak birinci yol olduğu gerek inanç bakımından, gerekse ahlak esasları açısından dünyanın en insancıl, en özgün, en ahlaklı, en görkemli inanç kültür bütünlüğüdür.
Aleviler, Hz. Ali’nin üstün niteliklerini ve Kur’an’ın gerçek yorumunun içsel anlamını başta Hz. Ali olmak üzere, Ehli Beyit’in ve Yedi Ulu Ozan’ın tasavvuf derinliği olan kişilerce keşfedildiğinden dolayı Alevi İslâm inancının kendiişlerinde içselleştirerek savunmuşlardır.
Gerçek İslam- EHL-İ BEYT dünyadan 1400 yıl önce bireysel haklar, hukuk devleti, kanunlar önünde eşitlik, ekonomik özgürlükler gibi değerleri insanlığa kazandırmıştır. Gerçek İslam ahlakının egemen olduğu bir toplumda bireysel hak ve özgürlükler büyük önem taşır. Kişisel hak ve hürriyetler garanti altına alınır, insanların özgür ve onurlu bir hayat yaşaması hedeflenir. Allah, Kuran’da Müslümanlara tüm insanların Allah Katında eşit olduklarını (üstünlüğün ancak takva ile olduğunu) bildirmiş ve insanlara karşı adil, hoşgörülü, affedici ve anlayışlı olmalarını emretmiştir. Farklılıklara saygı göstermek ve bunlar arasında adaletle hükmetmek önemli mümin alametlerinden biridir
B) Alevilikte İbadet ve Cem Evleri
Alevilerde Cem evleri, toplu ibadet yerleridir. Cem, sözcük karşılığı olarak, toplanma, bir araya gelme demektir. Alevilikte ise, birliğin, beraberliğin, “bir olmanın adıdır.
Alevilikte Cem yapılan evler, sadece ibadet amaçlı kullanılan mekânlar değildir. Cem evleri edep, erkân amaçlı kurulur. Cem evleri; barış, özgürlük, eşitlik, ibadet, sevgi, yargılama ve karar verme yeridir. Aynı zamanda sohbetlerin yapıldığı, birlik ve beraberliğin korunup sergilendiği, ikrarın verildiği ve erkânın yürütüldüğü güven ve sevginin toplandığı, Hakk’a temenna edilen ve Hakk’ın tecelli ettiği yerlerdir.
Hz. Peygamber tarafından “Mescidi-i Nebi”de yapılan ibadetin devamıdır. Fecr Suresi’nin 27-28 ayetlerinde, cemaate birbiriyle ilgili “razı etmek ve razı edilmek” durumları sorulur. Sorunlu olanlar varsa, surenin 9 ve 10. ayetlerindeki emre göre, taraflar dinlenir ve adaletli bir uygulama ile barış sağlanır. Fetih Suresi’nin 10 ve 18 ayetlerindeki ilahi lütuf ve iradeye göre, cemaatin el ele tutuşması Allah’ın rızasını kazanmak içindir (Ayrıca bkz: Maide Suresi, 119 ve Beyyine Suresi 7 ve 8 ayetler)
Kuran’a göre, Allah, yapılan ibadetin şekline değil, özüne bakmaktadır (Bkz: Hac Suresi, 67. Ayet). Alevi-Bektaşiler bu bağlamda Kuran’ın tasavvufi yorumunu esas alarak, kendilerine özgü bir ibadet şekli benimsemişlerdir. Cemevlerin de pir önünde toplu halde yapılan semahlı, ikrarlı, gülbanklı ibadet, namazın kıyam, rükû, secde, dua (kıraat), selam ve tevhit bölümlerini içinde taşır.
Alevilikte hac ibadeti, iyilik yapmak, aç olanı doyurmak, insanlar arasında barışı yaymak, insanlık âlemi için çalışmak ve doğruluktan ayrılmamakla yerine getirilir. Yunus Emre bunu, “Bir gönüle girmenin bin hacca (Kâbe ziyaretine) bedel” olduğu şeklinde açıklamıştır. Hacı Bektaşi Veli ise,
Ellerin Kâbe’si var, Benim Kâbe’m insandır
Kur’an da, kurtaran da, insanoğlu insandır
Demiştir.
Anadolu Alevi İslâm inancının temelinde, güzellik ve iyiliği paylaşma ilkesi vardır. Musahiplik (yol arkadaşlığı/kardeşliği), kardeş tutmak, bu ilkenin gerçekleşme biçimlerindendir. Musahiplik ilişkisi, fitre ve zekâtı daimi kılan dayanışma ve paylaşma biçimidir.
Alevilerin kendine özgü oruç anlayışları vardır. Alevilerde oruç, nefsi terbiye etmenin yollarından biridir. “Eline diline, beline, aşına, eşine, işine sahip olmak ve kendini bilmek”, nefsi terbiye etmek demektir. Yine de Alevilikte, aç kalarak nefsi terbiye etme de vardır. Bu, Muharrem orucudur. Kur’an’da, Bakara Suresi, ayet 183’de (“Ey iman sahipleri! Oruç sizden öncekilerin üzerine yazıldığı gibi, sizin üzerinize de yazılmıştır”) ve Fecr Suresi, ayet 1, 2’de (“And olsun tan yerinin ağarma vaktine. On geceye”), Allah’ın oruçla ilgili emirleri yer almıştır. Bu ayetler, Muharrem Orucu tanımlar. Hz. Muhammed öncesi tutulan oruç Muharrem orucudur, bu orucu Peygamberimiz de tutmuştur.
C) Aleviliğin İnanç Felsefesi
Alevi İslâm inancı, erdemliliği, insancıllığı, barışı, eşitliği, insanlığın özlem duyduğu paylaşmacılığı, kardeşliği yüceltir. Her şeyin temeline insanı, insan sevgisini koyar. Alevi İslâm anlayışında, İnsanı sevmeyi ibadet olarak kabul eder. Tanrının insanda tecelli ettiğine inanır.yüzündeki tecellisidir, insanda Tanrı’nın tecellisi vardır. Bu sebeplerden dolayı insanların rızasını kazanmayan hiçbir kimse Tanrı’nın rızasını kazanamaz. Alevilikte yetmiş iki millet bir görülmüştür. Tüm insanlar Tanrı’nın bir parçası olarak görülmüştür. Alevilik insanlar arasındaki farklılıkları bir zenginlik olarak görmüştür. Alevilik, İslâm’ın özünü tevhit inancında bulur. Yani, varlığın birliği inancı.
Tasavvuf, onun felsefesinin özünü ortaya koyar. Alevi İslâm inancında, insan Tanrı’nın yer
Alevilikte “Dört kapı, kırk makam” vardır. Her makamın on esası vardır. İnsan-ı kâmil olma vardır. Edep, erkâna uyma vardır. Yedi ulu ozanın inançları vardır. Kırklar mecilisi, tevella ve teberra, miraçlar, düşkünlük, dar vardır. Barış, esenlik, kardeşlik, eşitlik, toplumsal dayanışma hoşgörü, kul hakkını yememe, iyiliği emretme, kötülükten uzak durma, yalan ve riyadan sakınma, zina vb çirkinliklerden kaçınma, haksız kazanç edinmeme, zulme karşı çıkma gibi, ahlaksal ilkeleri yaşama egemen kılan tüm değerler Alevi İslâm inancında olduğu içindir ki, Alevilik İslâm’ın özüdür.
Aleviliğin kaynağı Hoca Ahmet Yesevi’nin hikmetlerinde geçen terimlerdir. Sema, pir, pir rızası, miraç, kul hakkı, hak rızası hü, hü v.b. sözcüklerinde görmektir. İslâm’ın muhalif kanadı Hz. Ali yandaşlığıdır. Anadolu Aleviliği dünyanın en büyük dinleri ve inançların evrensel değerleriyle yoğrulmuş bir inanç olmakla birlikte özünde ve merkezinde son din olan İslâmlığın yer aldığı iman ve insanlık yoludur.
Hacı Bektaş Veli Alevilerin Ser çeşmesidir, Alevilerin beslendiği kaynaktır. İlim, İrfan, barış, sevgi ve direniş pınarıdır. Hünkâr Hacı Bektaş Veli’den alınan güçle yüz yıllarca zulme, asimilasyona karşı bir direniş bayrağı yükseltilmişlerdir.
Alevilik, İslâmiyet’in Kur’an’a dayalı Hz. Muhammed’in buyruklarına göre, İslâm’ın evrensel boyutlarıyla yorumlayıp yeryüzü insanlığına yeni kapılar açan bir büyük düşünce akımı olan tasavvuf felsefesinde hayat bulan Tanrının insanda tecelli eteğine inanır.
Tanrı korkusu yerine sevgisini benimseyen, şeriat kapısını aşıp, marifet yoluyla hakikat dünyasına ulaşan, Kur’an-ı Kerim’in şekline değil, özüne inen akıl ve gönül ile ruhsal olgunlaşma yoludur.
Oysa Alevi İslâm anlayışında; insanı sevmek bir ibadettir. Alevi İslâm inancında, insan Tanrı’nın yeryüzündeki tecellisidir. İnsanda Tanrı’nın tecellisi var. Bu sebeplerden dolayı insanların rızasını kazanmayan hiçbir kimse Tanrı’nın rızasını kazanamaz. Alevilikte yetmiş iki millet bir görülmüştür. Tüm insanlar Tanrı’nın bir parçası olarak görülmüştür. Alevilik insancılık, eşitlik, farklılıkları bir zenginlik olarak görmüştür. Alevilikte dört kapı kırk makam vardır. Her makamın on esası vardır. İnsan-i kâmil olma vardır.
Edep, erkâna uyma vardır. Yedi ulu ozanın inançları vardı. Kırklar meclisi, tevella ve teberra, 12 imamları, miraçları var. Düşkünlük, dar, talip, 12 post, Boz atlı Hızır, Semah ve Ser çeşme Hünkâr Hacı Bektaşları vardır Alevilik, İslâm’ın özü itibarıyla tevhid inancıdır. Yani Tanrının birliği inancıdır. Hz. Muhammed’i peygamber, Kur’an-ı kutsal kitap, Hz Ali’yi vasiyi Resulullah kabul etmektir. Barış, esenlik, kardeşlik, eşitlik, toplumsal dayanışma, hoşgörü, kul hakkını yememe, iyiliği emretme, kötülükten uzak durma, yalan ve riyadan sakınma, zina vb. çirkinliklerden kaçınma, haksız kazanç edinmeme, zulme karşı çıkma gibi, ahlaksal ilkeleri yaşama egemen kılan tüm değerler Alevi İslâm inancında olduğu içindir ki; Alevilik İslâm’ın özüdür.
Hallac-ı Mansur, Ahmet Yesevi, Hasan Basri, Zunnuni Mısri, Bişri Hafi, Maarufi Kerhi, Bayazid-i Bistami, Nesimiler, Baba İlyaslar, Hünkâr Bektaşi Veliler, Lokman Perendeler, Yunus Emreler, Şeyh Bedreddinler, Pir Sultanlar, Şah Hatai’ler tatlı canlarını onların (Ehl-i Beyt) uğrunda, kutsal kanlarını Şah Hüseyin’in yolunda seve, seve akıttılar! İşte Alevi İslam İnancı; erdemliliği, yüceliği, barışı ve insanlığın özlem duyduğu paylaşımcılığı sağlayacak birinci yoldur. Bu yol gerek inanç bakımından, gerekse ahlak esasları açısından dünyanın en insancıl, en özgün, en ahlâklı, en görkemli inanç ve kültür bütünlüğüdür.
Osmanlı devleti döneminde Şeyhülislamların Alevilerin aleyhine çıkardığı fermanlarla, Alevileri katleden Şeyhülislam İbni Kemal, Ebus Suud Efendi, Fahreddin Acemi, Müftü Hamza, Zenbilli Ali Efendi, Molla Gürani gibi, Alevilere iftira edenler, “Aleviler Müslüman değildir, katledilmeleri helaldir.” diye fetva verenlerin zihniyetinin devamı olarak düşüncelerini aktarmaya çalışıyorlar.
II-İSLAM TARİHİNDE EHL-İ BEYT
A-) Hz. Muhammed Dönemi (571-632)
Kuran ahlakı sosyal dayanışmayı gerektirir ve insanların birbirlerinin ihtiyaçlarını gözetmelerini emreder. Hatta iman edenler -kendi ihtiyaçları olsa dahi- ellerindeki yemeği öncelikle fakirlere ve esirlere ikram edecek kadar fedakâr bir ahlaka sahiptirler.
Müslümanların ilk anayasası olarak kabul edilen ve dönemin koşulları göz önünde bulundurulduğunda çok ileri bir hukuk anlayışının göstergesi olan “Medine Vesikası”, İslam toplumunun bireysel haklar ve adalet anlayışını gösteren önemli bir örnektir. Medine Vesikası ile, bu kentteki farklı inançlara sahip insanların hepsine temel hak ve özgürlükler tanınmış, kişilerin mal ve can varlıkları, aileleri, ibadethaneleri güvence altına alınmıştır. Farklı inanç toplumlarının ortak bir siyasi yapı içinde yaşamasını sağlayan bu anlaşma ile birbirlerine karşı yıllarca kin ve düşmanlık besleyen kabileler de uzlaştırılmıştır.
Medine Vesikası dışında da müşriklere her zaman için adaletle davranılmış, onların korunma ve himaye talepleri Peygamberimiz (sav) tarafından kabul edilmiştir. Hz. Muhammed (sav) engin şefkat ve merhametiyle insanlar arası ilişkilerin daima dostça ve uygarca olmasını öngörmüştür.
Hz. Muhammed’in Gadir Hum’da, Hz. Ali’yi vasi tayin etmesi, Hz. Muhammed’in Hakka yürümesinden sonra Ebubekir, Ömer, Osman. Daha sonraki dönemdeki Muaviye ile Hz. Ali çekişmesi, Muaviye’nin Hz. Ali’nin halifeliğini tanımaması (656-661), Sıffın Savaşı’nın(657) başlaması ve 70 bin kişinin öldürülmesi Müslümanlar arasında derin şok etkisi yaratır. Yezit dönemlerinde giderek bu ayrılıklar artmıştır.
B-) Emeviler Dönemi (661-750).
Ehl-i Beyt ve taraftarları büyük zulümlere uğradı. Kerbelâ bunun en şiddetlendiği döneme işaret eder (680) .
Ehl-i Beyt taraftarları Horasan Deyleman tarafına sürgün edilir. Sıffın Savaşından başlayan Yezid’le devam eden Kerbela gibi olaylar Hz Ali yanlılarını ve Hz. Ali soyundan olanlar ağır baskı ve zulümlere maruz kaldılar.
Hz Hüseyin neden Yezid’e karşı geldiğini şu sözlerle açıklamaktadır;”Yezid! Allah’ın kıtabını (Kur’anı) bozmaktadır. Haramları helal saymakta, helalleri haram saymaktadır. Betülmalı kendi ailesine ve akrabalarına peşkeş çekmektedir. İşaretle içki ile ömür geçiren bu lâin Dedemin Şeriatını babamın tarikatını yok etmektedir. Buna karşı gelmek benim görevimdir.
Çünkü ben Muhammed’in torunu Ali ve Fatima ‘nın oğluyum. Diyerek Hz. Hüseyin ziletle yaşamadı, O izzetiyle İslam dinini koruyarak Hakka yürümüştür. Hz. Hüseyin erdemliği, yiğitliği ve haksızlığa karşı direnmeyi esas almıştır. Yezit ise, haksızlığı ve zalimliğin temsili olmuştur.
Bu baskılara dayanamayan Hz. Ali taraftarları Kuzey’e doğru yönelerek Horasan, Deyleman, İran, Pakistan, Türkmenistan, Kazakistan, Azerbaycan gibi bölgelere sığındılar.
Muaviye ve Yezid zamanında da Horasan ve Türk bölgelerine bir dizi seferler düzenlendi. Yezit, Gürcan’da 40 bin Türk’ü öldürdü.
Kuteybe bin Müslim, Buhara ve Semerkat gibi Türk şehirlerini ve bölge halklarına ait birçok şehir ele geçirildi. Al Bahil, Haccac bin Yusuf, Yezid bin Muhalleb Ubeydullah b.Ziyad, Osman’ın oğlu Said, Yezit’in vasisi Selim b Ziyad gibi komutanlar yörede Türklere ve Ehl-i Beyt taraftarlarına karşı katliamlar gerçekleştirdi. Emeviler, Deyleman ve Horasan bölgelerini egemenliği altına aldılar.
Emeviler döneminde halifelik saltanat haline dönüştü. Emevi, Arap ırkçılığı öne çıkarıldı. Hz. Ali soyu ve taraftarları sürekli izlenir ve yok edilmeye çalışıldı.
Emeviler ,Ehl-i Beyt yönetimini kendilerine alternatif gördüklerinden dolayı çoğunu çeşitli entrikalarla ortadan kaldırdılar Katliamlardan kurtulan Hz. Ali taraftarları kuzey bölgelerine sığındılar.
İslam dünyasında 90 yıl egemen olan Emeviler ırkçı politika güttüler. Ehl-i Beyt haklarını gasp edilmeleri üzerine, Horasanlı Ebu Müslim, Emevi zulmüne karşı, Horasan’ın Merv civarındaki Sefideç köyünde başlattığı ayaklanmaya, Türk, Acem, Arap, Kürt ve Deylem gibi bölge halkların katılımından oluşan Ehl-i Beyt taraftarları, Emevi iktidarına son verdiler. (750)
C) Abbasiler Dönemi (750-1258).
Emeviler ortadan kaldırılınca Abbasilerin başına geçen Ebul Abbas Abdullah, H.z Muhammed’in soyundan geldiğini, Abbasilerin zira dedesi Abbasi’nin, onun amcası olduğunu açıklayarak, Horasanlı Ebu Müslim’in desteğiyle halife olduğunu ilan etti. Artık yönetim Abbasi soyunun eline geçmişti.Ebul Abbas Abdullah, Ehl-i Beyt’e mensup 21 kişiyi hemen öldürttü.
Abbasiler de Emeviler gibi Ehl-i Beyt katliamına giriştiler. Ehl-i Beyt taraftarları, Deyleman ve Horasan bölgesine sürgün edildiler. Abbasilerin de Ehl-i Beyt’e karşı tavırları değişmez. Abbasiler de Ehl-i Beyt’e karşı Emevileri aratmayacak şekilde baskı ve zulüm uyguladılar. Abbasiler Ebu Müslim’in etkisinden kurtulmak için de Ebu Müslim’i hile ile ortadan kaldırdılar. (754)
Abbasilerin halifelerinden Ebu Cafer Mansur, Hz.Ali soyunu iktidarı alternatif gördüğünden için, Ehl-i Beyt taraftarlarını baskı altında tutar ve bir kısmı da kuzey bölgelerine sürgün eder. Harun Reşit yetmiş bin Ehl-i Beyt taraftarını öldürttüğü gibi, İmam Musa El Kazımı zehirleterek şehit etti. Hz. Ali taraftarları, Halife Hadi döneminde Hüseyin bin Ali taraftarları ayaklanır, yapılan savaşta öldürülünce taraftarları dağıtılır. Abbasi halifeleri Alevilerin çıkardığı her ayaklanmayı kanlı şekilde bastırırlar. Halife Memnun, halifeliğin Ali soyunun hakkı olduğu düşüncesiyle, bu soydan olan İmam Ali Rıza’yı kendine veliaht atadı(817).
Emirlerinden biatler alır, ancak 6 ay sonra öldürülür, yerine geçen Abbasi halifelerinden Mütevekkil (847-861) Hz.Hüseyin’in Kerbelâ’daki türbesini yıkıp, yatağından su geçirir ve ziyaret edilmesini de yasaklar. Türbesinin çevresinde yaşayanları da öldürmeye karar verir. Mısır’daki valisine Alevilere karşı tutumun sertleşmesini, mahkemelerde kanıt göstermeksizin hüküm verilmesini, Hz.Hasan ve Hüseyin’i anmak bile cezaya uğratılmasına yetiyordu.
Bu yüzden Aleviler, İslam’ın sınır illerine Horasan-Gilan ve Türk ilerine göç ettiler. Ancak yerine geçen oğlu Muntasır Alevilere sıcak davranır, Hz. Hüseyin’in türbesini onarır ve ziyaret edilmesine de müsaade eder. Abbasilerin baskısından Horasan, Deyleman, Azerbaycan ve Türk bölgelerine yerleşen Ehl-i Beyt taraftarları bölge halkları tarafından korundular. Horasan, Deyleman bölgeleri Hz.ALİ taraftarlarının barındığı ve korunduğu yurtlar olur.
Bu dönemde Deylemlilerin çoğu Caferi Sadık mezhebini kabul etti (917-920). X. yüzyılın ilk yarısında Deylaman’dan batıya göç eden Deylemliler ve Türkler yüzyılın ikinci yarısından sonra Abbasileri devirip Deylem, Azerbaycan, Anadolu, Hazar Denizi’ne bağlayan yörelerde kimi devletler kurdular. Bu devletler; Deylem’de Hicret’in başlangıcından IV. hicriye kadar Alevi boylarından Albuye(931-1065), Ziyarhandaniler(931-1078), Veshvedan, Almakan, Benkak gibi Alevi soylar Deylemistan’ı yarı bağımsız yönettiler (865-1005).
Hz. Muhammed’in torunlarını ve soyunu sürdüren imamlar egemen Emevi ve Abbasi (750-1258) yönetimlerinin hileleriyle şehit edildiler. Kimilerini zehir ile baş kaldıranlarda savaşarak yok ettiler. İmam Azam Ebu Hanife ve İmam Şafii gibi dini önderler dahi Ehl-i Beyt taraftarlarına yapılan zülüm ve katliamlara karşı çıktıkları için işkence görmüşlerdir.
Gerek Emeviler, gerekse Abbasiler’in yönetimleri ve iktidar olmanın bütün avantajlarını kendi soylarına ve yakın akrabalarına kazandırırlar. İslamın kurallarına uymayarak İran ve Türk bölgelerinde (Horasan ve Deyleman) karşı katliamlar uyguladılar.
Moğol hükümdarı Cengiz Han İran’ı ele geçirdikten sonra Gilan üzerine sefer düzenledi. Bölge dağlık olduğundan egemenlik kuramadı. Ancak Moğol saldırıları süreklilik gösterince bölge güçleri zayıfladı. Moğol güçlerinin karşısında daha fazla direnemeyeceğini anlayan Deyleman-Gilan halkının bir bölümü önce Kuzey Horasan’a çekildi. Bir kısmı da Anadolu’ya göç etmek zorunda kaldı.
D-) Büyük Selçuklu Devleti 1040-1308)
Büyük Selçukluların başına geçen Tuğrul ve Çağrı Beyler, bağımsızlıklarını kazandıktan sonra kısa zamanda İran, Azerbaycan, Irak’ı ele geçirdiler.1055 yılında Bağdat’a giren Tuğrul Bey,945 yılında Bağdat’ı ele geçiren Deylem halkından olan Büveyhoğulları Devletini ortadan kaldırdı(1055).
Melik Şah,(1072) Maviye siyasetini güdüyordu. Vezir Nizamümülk döneminde binlerce Ehli Beyt taraftarı öldürüldü. Bu tarihten sonra, Abbasi halifesi, Selçukluların himayesi altına girdi.1258 yılında Moğol Hükümdarı Hülâgu, Bağdat’ı ele geçirip son halife Mutasım öldürülünce, 508 yıl süren Abbasi yönetimi de sona erdi.
Moğol baskılarından ve Büyük Selçuklulara bağlı yaşamak istemeyen Türkmen toplulukları Anadolu’ya göç etmek zorunda kalırlar, Anadolu’ya gelen Türkmen ve Deylem toplulukların başında Horasan babaları, dedeleri vardı. Anadolu’ya geldiklerinde yönetimde Anadolu Selçuklu Devleti bulunuyordu. Selçukluların yönetimi altındaki Türkmen topluluklarına Anadolu Selçuklu Devletinin toprakları yetmediği için, Anadolu Selçuklular tarafında temel kitle olan Alevi kitlesini dışladılar.
Anadolu’ya göç eden Deylemliler ve Selçuklara bağlı yaşamak istemeyen Türkmen boyları Azerbaycan’dan Doğu Anadolu’ya ilerlediler ve bu günkü Kars, Erzurum Erzincan, Tunceli, Sivas ve Orta Anadolu’ya yerleştiler.
E-) Anadolu Selçuklular Dönemi (1077-1308).
Türkler’in 1071 yılından itibaren Anadolu’ya yerleşmeleri ve Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurulmasından sonra, Suluca Kara höyük veya Hacımköy’e Sultan Alâeddin Keykubat tarafından Yunus Mükrimin’e yurt olarak verilir
Selçuklu hükümdarı birinci Alâeddin Keykubât döneminde, Mesudiye Dergâhının başına getirilen Horosanlı Baba İlyas Horosani, Babailik adı altında bir tarikat kurdu. Tamamen tasavvufa dayanan bu tarikat, kısa bir zamanda Türkmenler arasında Tokat, Çorum, Sivas, Şebinkarahisar ve Canik vilayetlerine yayıldı ve pek çok taraftar buldu.
Baba İlyas, irşatlarına devam ederken, Baba İshak, müridi olarak bu tekkeye girdi. Aslen Karamanlı olan Baba İshak, 1230 tarihinde Amasya valisi “Hacı Toğrak Bey” in nüfusundan faydalanarak, Babailiği daha da geniş alanlara yaymağa muvaffak oldu. Baba İshak, müridinin bu durumundan faydalanarak, ülkeyi idaresi altına almağa ve Babailiği, tüm Anadolu’ya yaymağa çalıştı. Bu durumdan faydalanan Baba İshak, yeni bir düzen istiyoruz, toplumsal sloganları ile bir ayaklanma başlattı. Bugüne kadar Horasanlı Baba İlyas adına çalışan Baba İshak, bu defa kendi adına harekete geçti. Artık zemin hazırlanmıştı. Şimşat, Kefersud, Antep ve Suriye’deki Alevilerden oluşan 20.000 kişi, Baba İshak’ın etrafında toplandılar. Bunun dışında Amasya, Tokat, Çorum ve Sivas yöresi Türkmenlerinden 30.000 kişilik bir kuvvetle Baba İshak’ın saflarına katıldılar. 3 Ağustos 1239 tarihinde 50.000 kişiden oluşan Türkmenler, Şimşat bucağında harekete geçtiler. Selçuklu yönetiminin baskısı altında halk perişan bir durumdaydı. Buna dayanmayan Alevi Türkmenler, 1240 yılında Baba İshak önderliğinde ayaklandılar. Bu durumu gören memleketin eşrafı, uleması ve zenginleri Mısır’a kaçtılar. Pek çok kimse de Konya’ya sığındı. Konya’ya sığınanlar, Selçuklu Sultanını uyardılar, vezirin de bu işte parmağı olduğunu sultana anlattılar. Böylece Vezir Sadettin ‘in Baba İshak’ın adamı olduğu ortaya çıktı ve derhal idam edildi.
Ayaklananlar, bir kolda Kırşehir yakınlarındaki Malye Ovası’na, oradan da Kayseri’ye gittiler. Diğer bir kol da Sivas’a doğru ilerledi. Daha sonra da Konya üzerine döneceklerdi. Bu durumu fark eden sultan, Hacı Armağan Şahin Bey’in komutasında bir askeri birliği, ayaklananlar üzerine gönderdi. Ancak, isyan bir türlü bastırılamıyordu. Bu durumu gören Gıyasettin Keyhüsrev, ailesi ve hazinesini alarak “Kubadiye” kalesine sığındı. Bu arada Osman Bey’in babası Ertuğrul Gazide bir kuvvetin başına geçerek, Amasya’nın Çat mevkiinde ayaklananlarla savaştı. Ertuğrul Gazi’nin burada göstermiş olduğu büyük başarı, Anadolu beylerinden, ulemaların ve pek çok zenginin Ertuğrul Bey’in yanında yer almasını ve Osmanlı Devletinin kuruluşuna yardım etmesine neden olmuştur. En son olarak da ayaklananlar üzerine “Mubarezettin Armağan Şah” gönderildi.
Selçuklu Devleti, Hıristiyan, Kürt ve Gürcü askerlerinden oluşturduğu devşirme kuvvetlerin desteğiyle, Baba İshak’ın yakalanıp öldürülmesi üzerine ayaklanma kanlı şekilde bastırıldı(1242).Yenilen Türkmenler Anadolu’nun çeşitli bölgelerine dağıldılar. Daha sonraları,”ışıklı” veya “ışıklı” taifesi adı ile anılan Babailer çoğunlukla Balıkesir, Aydın, İzmir, Sivas, Çorum, Yozgat, Sinop, Konya, Karaman ve Antalya bölgelerinde gizli olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Ancak, Osmanlı’nın Rumeli’yi fethinden sonra Balkanlara göç ettirilmişlerdir.
Horasan erenlerinden,Hünkâr Hacı Bektaş-i Veli Kırşehir-Suluca Karahöyük’e, Taptuk Emre Eskişehir’e, Abdal Musa; Bursa,Antalya’ya; Karaca Ahmet Sultan Manısa (Akhisar) Afyonkarahısar (İhsaniye)-İstanbul’a(Üsküdar) ,Akçakoca;Akyazıya, Barak Baba Bigadiç’e, Hızır Samut Bozka’ya, Sultan Sucattin Veli;Eskişehir’e, Hacim Sultan Uşak’a, Karadonlu Can baba Dersim- Sıvas’a( Divriğ)’ve Anadolu ‘ya yerleştiler.Anadolu’da Zeynel Abidin’den geldiklerini savunan dede ocakları,Ahmet Yesevi ,evladı olarak kabul edip,Anadolu’da ve Balkanlarda XIII..yüzyıl koşullarında Alevi-Bektaşi düşüncesi giderek kök saldı. Hünkâr Hacı Bektaşi Veli’nin birleştirici yapısı o günün koşulların da Anadolu’da yer buldu. Baba İlyas ve Baba İshak’ın taraftarları olan Alevi İslam inancına sahip olan kitleler ile Moğol kıyımında kurtulan Ahiler,Hünkâr Hacı Bektaş-i Veli’nin etrafında toplandılar.Babai hareketleriyle karşılaşan Alevi Türkmen hareketi Hünkar Bektaş- i Veli hareketiyle Anadolu’da tahrisel temel oluşturdu.Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı III..Gıyasettin Keyhüsrev’den sonra,tahta geçen II..Mesut’un ölümünden sonra Anadolu Selçuklu Devleti yıkıldı(1308).Anadolu Selçuklu Devleti’nin yerine birçok Türk Beylikleri kuruldu. Kurulan bu beyliklerin en önemlilerinden biride Osmanlı Beyliğidir. Böylece Anadolu da Beylikler dönemi başladı. Anadolu’ya gelen ve Anadolu’yu aydınlatan Edebali, Hacı Bektaş-i Veli, Ali Evren, Karaca Ahmet, Hacı Bayram Veli, Yunus Emre gibi Alevi-Bektaşi önderleridir.
F-) OSMANLI DEVLET DÖNEMİNDE ALEVİLİK
Osmanlı Devleti (1299-1922)
Osmanlı devletinin kuruluşunda Edibali büyük rol oynamıştır. İlk dönemin padişahları Aleviliğin örgütlü kolu olan Ahilik inancındaydılar.
I. Osman’ın Grek Kaynaklarından “Athman” Alevi menkıbe namelerinde ise “Otaman” (Oddoman) olarak yazılmıştır. Lois Massıgon ve İrene Melikoff, Osman Bey’in adının bir Bektaşi velisine borçlu olduğunu düşünür. Orhan Bey savaşlarda Abdal Musa, Abdal Murad, Geyikli Baba gibi Alevi dervişlerini yanında duruyordu. Orhan Bey Ahiliğe dahi girmiştir. Osman Bey’in oğlu Alâeddin de Ahi örgütündeydi. XIII. yüzyılda Hacı Bektaş (1209-1337) Anadolu’yu dini ve siyasi anlamda etkilemiştir. Özellikle Balkanlarda Bektaşi ocakları toplumunun düzenleyicisi olarak geniş yığınları kucaklandı ve Balkanlarda Türklüğün yayılmasında büyük rol oynadı. 14. yüzyıldan itibaren Anadolu’da ve Rumeli’de Alevi dervişler yoluyla Alevi İslam inancı 16. yüzyılda Balım Sultan ve öteki Alevi-Bektaşi önderlerince örgütlendi. (1421-1451)
Mehmet Çelebi Dönemi (1413-1420),Mehmet Çelebi döneminin en önemli olaylarından biride Şeyh Bedreddin olayıdır.
Çelebi Mehmet’in Anadolu Türk birliğini kurmaya çalıştığı bir sırada, tarihimizde “Simavna Kadısı Oğlu” adıyla bilinen Şeyh Bedreddin Mahmut ve arkadaşları tarafından bir isyan başlatıldı. Şeyh Bedreddin, Konya, Mekke ve Kahire gibi önemli kentlerde tahsil görmüş, devrinin önemli bilginleri arasında yer almış, Edirne’de Musa Çelebi tarafından Kazaskerliğe getirildi. Şeyh Bedreddin, daha sonra dinî içerikli ve Sünni İslami görüşlere ters düşüncelerini yaymaya başladı. Çelebi Mehmet, Musa Çelebi’nin ölümünden sonra, Şeyh Bedreddin’i kazaskerlikten aldı. Ancak, ilmine saygı gösterdiği için bin akçe maaşla İznik’te oturmaya mecbur etti.
Şeyh Bedereddin’İn İznik’te bulunduğu sırada; kendisine halife olarak tayin ettiği “Börklüce Mustafa” ile “Torlak Kemâl”, Ege bölgesinde onun fikirlerini yaymaya çalışıyorlardı. Ancak bu kimseler, işi daha da ileri götürerek bir ayaklanma başlattılar. O sırada Selanik’in fethiyle meşgul bulunan Mehmet Çelebi, Amasya valisi bulunan oğlu Şehzade Murad’ı, bir ordunun başına getirerek, SImavilerin üzerine gönderdi. SImavilerle hükümet kuvvetleri, Tire yakınlarında karşı karşıya geldiler. Bu çatışmada pek çok insan hayatını kaybetti ve Börklüce Mustafa, idam edildi. Daha sonra da Torlak Kemâl’in üzerine gidildi ve Torlak Kemâl, yakalanarak idam edildi.
Kadıaskeri Sımavna Kadısı oğlu Bedreddin Mahmud, bu olanları yakından takip ediyordu. Sıranın kendisine geldiğini anladığı için, bir yolunu bulup, Rumeli’ye geçti. Rumeli’ye geçen Şeyh Bedrettin, Rumeli’nin Silistre bölgesinde faaliyetlerini sürdürmeye devam etti. Çelebi Mehmed’İn, kardeşi Musa Çelebi’yi ortadan kaldırdıktan sonra, yedi yıl devam eden Şeyh Bedreddin ayaklanmasını, Mehmet Çelebi Kapıcıbaşı Elvan Ağa’nın komutasında gönderdiği Osmanlı güçleri Bedreddin’İ Bulgaristan-Deliorman’da yakalatarak, Serez’de idam edildi(1420)
II. Murat Dönemi(1421-1451)
Anadolu fermanlar çıkarılarak Alevilerin öldürmeleri sağlanmıştır.
Amasya ilçesi Bolunu köyündeki Kızılbaş Şeyh Haydar, Çorum Beyi ve kadısına gönderilen fermanlar gibi.) II. Murat’ın Amasya Valisi Yörgüç Paşa’nın bu beylik üzerine düzenlediği sefer sonucunda beylik ortadan kaldırıldı. Kızıl Ahmetliler Beyliği halkının bir kısmı zindanlara doldurulur ve dumandan boğdurularak öldürülür. Bir kısmı da Anadolu’nun çeşitli yerlerine dağıtılmıştır.
II. Bayezıd Dönemi (1389-1402)
II. Bayezid’in yaşlandığı ve ülke yönetiminin gevşediği bir sırada, Şah kulu büyük bir ayaklanma başlattı (1511). Şah kulu, Hamitli, Teke yöresini çok büyük tahribat yaptı. Kütahya’yı alıp, Bursa’yı tehdit etti. İsyanı bastırmakla görevlendirilen Sadrazam Ali Paşa ile Şah kulu, Kayseri-Sivas bölgesinde karşılaştılar çıkan çatışmada Şah Kulu öldürüldü II. Bayezıd Anadolu’daki birçok Alevi-Bektaşi inançlı, 7000 kişiyi Rumeli’ye, Mora ve Koron kalelerine sürgün edilir ve taraftarları dağıtılır (1502).
Yavuz Sultan Selim Dönemi (1512-152.)
Avusturyalı tarihçi Joseph Hammer, bir Alevi-Bektaşi katliamında söz etmektedir.
Yavuz Sultan Selim öncellikle Rumeli ve Anadolu’da Alevilikle suçlananların bir listesini hazırlatıp, 7 yaşından 70 yaşına kadar olan Alevi-Bektaşileri (Cafer-i Sadık mezheplerine mensup olanları) 40 bin kişinin boynunu vurdurdu ve geri kalanları da hapse mahkûm etti. Öldürülenlerin çoğunlukla Dersimliydi. Ve Hacı Rüstem’in yakın çevresine mensup kimselerdi.
Kanuni Sultan Süleyman döneminde ise (1520-1566)
Osmanlı Devleti’ni sarsan büyük ayaklanmalardan biri de Kalender Çelebi ve Baba Zünnun ayaklanmalarıdır.
Kanuni döneminde Anadolu’da bazı isyanlar meydana geldi. Nitekim bunlardan birisi de Yozgat (Boz ok) sancağının yazımı sırasında tespit edilen vergiye itirazla başlamıştır. Süklün Koca ve Zünnun adlı Türkmen babaları, tespit edilen vergiyi çok bularak itiraz ettiler. İstekleri kabul edilmeyince de isyan ettiler. İsyancılar, Sivas ve Tokat taraflarını ele geçirmek üzereyken, merkezden gelen hükümet kuvvetlerince yakalanarak ortadan kaldırıldılar (1526)Kalender oğlu, Hacı Bektaşi- i Veli’nin soyundan olduğunu iddia ederek, Karaman taraflarında ayaklandı. Bu arada Maraş Beylerbeyi Dulkadiroğlu Ali Bey, Kanuni tarafından öldürüldü ve dirlikleri kesilen taraftarları da Kalender Oğlu’nun taraftarlarıyla birleşmişlerdi. Kalender Oğlu’nun yanında 30.000 kişilik bir kuvvet oluştu. Kalender oğlu üzerlerine gönderilen kuvvetler yenilgiye uğratıldı, Sadrazam İbrahim Paşa tarafından yakalanarak
öldürüldü (1527). Bu arada Adana yöresinde bazı Türkmenler arasında da sık, sık isyanlar görüldü. Fakat Adana Valisi Piri Bey tarafından isyanlar bastırıldı. Pir Sultan, II. Beyazıt, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde yaşamıştır. Yavuz ve Kanuni, Alevi, Türkmen ve köylü kıyımlarını yaşamış; yine bu dönemdeki Şah kulu, Atmaca, Baba Zünnun, Kalender Çelebi ayaklanmalarından etkilemiş ve bunlarla ilişki içerisine girmiştir.
Kanuni’nin İran seferi sırasında uyguladığı Alevi-Türkmen kırımı sonucunda Pir Sultan Sivas’ta idam edildi. (Doğ. 1470/8-öl: 1547-50) (171, bkz. A.Özkırımlı. 1990) (s:140)
1522 yılında da Kanuni tarafında Dulkadir Beyi Şah Suvardı, Ali Bey ve Türkmenleri öldürüldü. 1527 yılında patlak veren Kalender Çelebi ve Baba Zünnun ayaklanmaları, Kanuni Sultan Süleyman tarafından kanlı şekilde bastırılır. 16. yüzyılda Osmanlı yönetimi özellikle Yavuz Sultan Selim ve Kanuni dönemlerinde Anadolu’nun yoksul halkı olan Alevi Türkmenleri karşısına almıştı.
Padişah III. Murat Dönemi (1574-1595)
Erzurum, Amasya, Çorum vb. yerlerde dahi çıkarılan fermanlar yüzlerle Alevi-Bektaşi katliamı yaşanmıştı. Alevilerin bir kısmını da Kıbrıs’a sürgün edildi (Mayıs 1577).
I. Ahmet’in Dönemi (1603-1617).
I Ahmet, Kuyucu Murat Paşa hakkında: “Koca Murat Paşa! Kızılbaş seferine gitmek istemez diyenleri yanıtlamaktadır. Hükümdar ol, bir gazi ve hacı, ihtiyar ve iş bilir vezirdir Anadolu vilayetinde alakamız kalmamış iken yeniden ele geçirdi. Bu denli Celali askerlerine galip olup kırdı, zor ve tedbir ile bu kadar yıkıcıların, bozguncuların hakkından gelip uğrunda can ve baş ile hizmet ettiği” demektedir. (Bkz. Naim Mustafa Efendi, Naima Tarihi, Zuhuri Danışma Yay; c: 2, İst. 1968, s. 612, Haz. Zuhuri Danışman)
Padişah: I. Ahmet ve I. Mustafa dönemlerinde ise;(1617-1618) görevlendirilen Kuyucu Murat Paşa, Celalilerin ayaklanmalarını bastırmak bahanesiyle 90-120.000 Alevi-Bektaşi diri, diri kuyulara atarak katletmiştir.(1616 V. Murat döneminde ise (1623-1640)Alevi- Bektaşi katliamları devam etmiştir.
II. Mahmut Dönemi (1808-1839)
15.Haziran 1826 yılında Yeniçeri Ocağı kaldırıldı. Yeniçeri Ocağı kaldırıldıktan sonra padişah II.Mahmud’un emri ile Abu Suudi Camiinde tarikat şeyhleri, Bektaşi Tekke ve Dergâhlarını kapatma kararı alırlar.
Bu ocağa bağlı Bektaşi Tekkeleri, bağlı kişilerin toplandığı ve tören yaptıkları tekke ve zaviyeler yıktırıldı. Tekkelerin mal varlıklarına el konuldu, Bektaşi babaları Konya, Kayseri, Tire vb. gibi Sünnilerin yoğun olduğu yerlere sürgün edildiler ve bir kısmı da öldürüldü. 1827 yılında çıkarılan bir fermanla Anadolu’daki tüm Bektaşi Tekkelerine ait, (türbeleri hariç) tüm binalarının yıktırılma, eşya ve mal varlıklarına el koyma öngörüldü ve uygulandı. 100 dolayında Alevi-Bektaşi Tekke ve türbesi kapatıldı. Alevi- Bektaşi Babaları bir kısmı da sürgün edildi. Yeniçeri ocağı kaldırılırken Alevi- Bektaşi Tekkeleri yağmalandı, tarihi belgeler yok edildi.
Bektaşilerin piri Hacı Bektaş Veli (1209-1337) dir. Bektaşilik bir tarikat olup, kurucusu Hacı Bektaşi-i Veli dır. Ayinleri kurumlaştıran ise, Balım Sultandır. (…-1516) I.Murat döneminde kurulan Yeniçeri Ocağı, Osmanlı ordusunun temelini oluşturmuştu (1362). Bektaşiler nüfuslarıyla XIII. Yüzyıllardan, XV. yüzyıllara kadar dini ve siyasi etki yapmışlardı.
II. Mahmut Yeniçeri Ocağı, 15 Haziran 1826’da kaldırıldıktan sonra, Bektaşi Babalar, sapık inançlı ve şeriat kurallarına uymamak gibi nedenlerle suçlanıp, Ankara, Sivas, Kayseri, Amasya, Tire, Aydın, Hadım ve Birgi’ye sürgün edilirler.
II1. Selim Dönemi (1789-1807)
Ahmet Yesevi evlatları sapıklıkla suçlanıp, Kıbrıs’a sürgün edilirler, binlerce Alevi öldürülür ve hapse mahkûm edilir. Bu dönem de bir kısım Bektaşi tekkeleri yıktırılır, bir kısmı da kapatılır. Yıktırılan tekkelerden Karaağaç (Münir Baba), Rumeli Hisarı Tekkesi, Sütlüce Tekkesi, Yedikule Tekkesi, Eyüp Karyağdı Baba Tekkesi ve Çamlıca Tekkesi. Kapatılan Dergâhlardan Karaca Ahmet Sultan Dergâhı, Şahkulu Sultan Dergâhı gibi. Bu Dergâh ve Tekkeler de bulunan kitaplar da yakılarak yok edildi. Bir süre sonra birçok dergâhın başına da Nakşibendî şeyhleri atandı. (1840) İstanbul Karaağaç Tekkesindeki Bektaşi Dervişleri Amasya’ya sürgün edildiler.
11. Abdülhamit Dönemi (1876-1909)
27 Aralık 1893 yılında Şurayı-ı Devlet ile Badi-ı Ali Sadaret dairesinden Eflaf-ı Hümayun Nezareti’ne gönderdiği bir yazıda Kırşehir’de Hacı Bektaşi-ı Veli Dergâhındaki cami ile kırklar meydanının onarımı ve çeşmesinin yeniden inşası ve tamirat karşılığı olarak hazineden biriken pazardan harcanılması talep edilmektedir.
Padişah Abdülaziz döneminde ise (1861-1876)
Bektaşi tekke ve dergâhlarının yeniden açılmasına izin verildi. Bu dönemde Bektaşilik, Alevlilik şeklinde Anadolu’nun Sivas, Dersim, Malatya, Kars, Erzurum, Erzincan, Tokat, Çorum, Adana, Mersin, İzmir, gibi illere ve Rumeli, Arnavutluk, Makedonya, Bulgaristan, Yunanistan’a yayılmıştır.
Osmanlı tarihini Türklerin tarihi,Osmanlı savaşlarını da Türklerin savaşı olarak anlamak gerçekleri çarpıtmaktır.Osmanlı Türk Beyliklerinin,Alevi toplumunu düşman olarak görmüştür.Osmanlı Tarihi başta Alevilerin ve diğer Türk beyliklerinin ve diğer Anadolu halklarının KATLİAM TARİHİDİR.,Bunun dışında Türklerin tarihi,Osmanlı tarihinden çok Akkoyunların, Karakoyunların,Safavilerin dolaysıyla, Baba İlyasların,Yunusların,Haci Bektaşilerin tarihi olabilirdi,Ancak Osmanlı yönetici kastı, kapıkulu içine Türk adını almadığı gibi ,buna karşın Sırıp,Rum v.b.halklardan getirilen devşirmelerden oluşturuldu.Osmanlı eğemen aklı olan Yunus Emreler,Ehli Beyt yolunda yürüyenlere ölüm fermanları düzmüş ve cihat ilan etmiştir.
Cumhuriyet Döneminde ise; Koçgiri ve Dersim katliamları gerçekleşti.
Celal Bayar hükümeti döneminde ise, görevli, Dördüncü Umum Müfettişlik Gizli Raporuna göre;
Dersimde 13 bin 160 kişi sivilin öldürüldüğü, 11 bin 818 kişinin ise sürgün edildiği belirtilmektedir. 6 Ağustos 1938 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla, 1246 haneden 5000 kişinin, 15 şehrin 50 kazasına bağlı 922 kişi, “bir köye, bir hane” şeklinde dağıtılır.
Dersim’lilerin, bir hane bir köye verilmek şeklinde Türkiye’nin çeşitli yörelerine serpiştirilerek tarihlerini, dillerini, kültür ve inançlarını kısaca tüm değerlerini unutmalarını ve asimilasyona uğramaları hedeflendi. Devletin temel politikası topyekûn olarak yaşlı, çocuk, hasta, hamile, asker, zengin, fakir ayırmaksızın- sürgün edilir. Sürgünler genellikle “bir hane – bir köye” denk düşecek şekilde zorunlu ikame ettirilir. Aileler birbirinden koparılır. Gurup içi iletişime son verilir. Tarih, dil, kültür ve inanç unutturulmaya çalışılır. 1947 yılında çıkarılan yasa düzenlemesiyle geriye dönüş serbest olduğu halde dönmeyen ailelerde olur. 2510 sayılı yasaya göre 778 aileden 4066 kişi olup, 1947 affı ile 556 aileden ise 3144 kişi geri döner. 222 aileden 922 kişi de batıda kalır. (Ülkü, 2001, 164) 1947 yılında sürgünden Dersim’e dönen ailelere karşı Devlet olumlu yaklaşım göstermez. 3 Haziran 1939 tarihli ve 2/11158 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile nakledilen bu aile, 5098 sayılı kanun ile 1947’de geri döner. 1938’de köyü ve evi yakılan Dersim’lilere dönüşte evlerini onarmaları için dahi devletçe herhangi bir yardım yapılmaz.
III-ANAYASA VE YASALARDA ALEVİLİĞİN YERİ, ALEVİLERİN SORUNLARI
1-Anayasa ne diyor, uygulama nasıl?
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında, devletin ve toplumun dinine ilişkin hiçbir belirleme yapılmaz. Bu, Cumhuriyet’in temel ilkelerinden biri olan “laiklik”in gereğidir. Laik devlet, Türkiye toplumundaki herhangi bir dinsel inancın yanında, onun destekleyicisi vb olamaz. Aynı şekilde, herhangi bir dinsel inancı karşısına da almaz, alamaz. Laiklik gereği olarak, almamalıdır. Herhangi bir dinsel inancı diğerlerine göre kayıramadığı gibi, başka bir inancı da, beriki lehine baskılayamaz.
Aynı şekilde, eğitim ve öğretime ilişkin yasalar (Milli Eğitim Temel Kanunu, vd) başta olmak üzere, Medeni Kanun, Borçlar Kanunu, İş Kanunu, Ceza Kanunu gibi toplumsal yaşamı düzenleyen yasaların hiçbirinde de, yurttaşlar arasında dini inançlara göre bir ayrım, bir ayrıcalık öngörülmez.
Yasalar ve Türkiye’nin genel hukuk düzeni böyle olmakla birlikte, gelgelelim yaşamın pratiğinde durum hiç de yasalarda yazılı olduğu gibi değildir. Devletin örgütlenmesinden başlayarak, devletin işleyişinde ve yurttaşlarla ilişkilerinde egemen olan uygulama, Sünni İslam mezheplerine göre yürütülmektedir. Bu uygulamaya göre, Türkiye toplumu dini inanç bakımından türdeştir ve Sünni Hanefi mezhebindendir. Devletin, toplumun din işleriyle ilgili kurumu Diyanet İşleri Başkanlığı bu Sünni İslam mezhebini esas alarak çalışır. İster devlet eliyle yapılsın, ister inanç sahipleri ve grupları tarafından yapılsın, ibadethaneler ve onların hizmetleri konusunda sadece camiler için, camilerde ibadet eden toplum kesimleri için tam bir serbesti vardır. Ama Alevilik hem bu hizmetlerden yoksundur, hem de Alevi yurttaşların
Bu tür ihtiyaçlarını giderme, büyük baskı altındadır.
Alevilerin Cumhuriyet döneminde de, Osmanlı’dan kalma baskılarla, fiili yasaklamalarla karşı karşıya kalmışlardır. Bu baskı ve yasaklamalar, hem devlet-yurttaş ilişkilerinde, hem de toplumun kendi içinde uygulanmıştır. Alevilik inancı, Sünni İslam inanışları ve o inanış temelinde örgütlenmiş Diyanet İşleri, Üniversiteler tarafından, büyük bir dışlanmaya, baskılamaya maruz kalmıştır. Bu baskıların zaman, zaman şiddete dayalı saldırılar biçimini almış olmasından ise, söz bile etmiyorum.
Cumhuriyet maalesef, ne devlet katında, ne de toplum katında laiklik ilkesini egemen kılabilmiştir. Aleviliğe ilişkin bütün bu baskı, kısıtlama, yasaklama ve şiddetten, nasibini almıştır. Söylediklerimizi kısa örneklerle daha da açık ve somut hale getirelim.
Örneğin, Anayasa’nın 10. Maddesi’nde, “herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetmeksizin kanun önünde eşittir. Hiçbir kişiye aileye ve zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar” yazar. 24. Maddesi’nde ise “Herkes, vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir” hükmü yer alır. 24. Madde’ye göre de, Anayasanın 14. Madde hükümlerine aykırı olmamak şartıyla ibadet, dini ayin ve törenler serbesttir. Kimse ibadete, dini ayin ve törenlere katılmaya, dini inanç ve kanaatlerini açıklanmaya zorlanamaz; dini inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve suçlanamaz.
Din ve ahlak eğitim öğretimi devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Din kültürü ve ahlak öğretimi ilk ve orta öğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. Bunun dışındaki din eğitim ve öğretimi ancak, kişilerin kendi isteğine, küçüklerin de kanuni temsilcisinin talebine bağlıdır.
Kimse, devletin sosyal, ekonomik, siyasi ve hukuki temel düzenini kısmen de olsa, din kurallarına dayandıramaz ya da siyasi, kişiler çıkar, nüfuz sağlama amacıyla her ne suretle olursa olsun, din ya da din duygularını ya da dince kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz. İnsan Hakları Bildirgesi’nin 18. maddesi; “Herkesin düşünce, vicdan ve din özgürlüğü hakkı vardır. Bu hak, din veya topluca, açık olarak ya da özel biçimde öğrenim, uygulama, ibadet ve dinsel törenleri açığa vurma özgürlüğünü içerir”, der. Anayasamıza göre, Türkiye laik ve demokratik bir ülkedir, yukarıda aldığımız maddelerden de anlaşılacağı gibi, “din ve ibadet özgürlüğü” yasal güvence altında alınmıştır. Ne yazık ki “yurttaşlar arasında ayırım yapmamak, yasaları yurttaşlara farklı uygulamamak” hükümlerine karşı Alevilik hâlâ resmi düzeyde yok sayılmaktadır.
2-Diyanet’in Dünü ve Bugünü
3 Mart 1924’te kaldırılan halifelikten sonra şeyhülislamlığın yeni bir biçimi ve devamı niteliğinde olan “Şeriye Vekâleti” de kaldırılmış, yerine İslam dininin inanç ve ibadetlerine ilişkin hükümleri içeren işlerini yürütmek amacıyla “Diyanet İşleri Reisliği” kurulmuştur. 22 Haziran 1965’te kabul edilen yasa ile Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kuruluş ve görevleri yeniden düzenlenmiştir. Bu kuruluş yasası 26 Nisan 1979 tarih ve 1982 sayılı yasayla önemli ölçüde değişikliğe uğradı. 18 Temmuz 1984’te çıkarılan kadro kararnamesine göre, Diyanet İşleri Başkanlığı merkez ve taşra teşkilatı son şeklini aldı. Bu yasada Diyanet İşleri Başkanlığı’nın görevi “T.C. vatandaşlarına din hizmeti (!) götürmek” olarak tanımlanmaktadır.
Diyanet İşleri Başkanlığı kuruluşundan günümüze Hanefi mezhebinin bir kurumu işlevini görmektedir. Kurumda 94,579 kişilik personel görev yapmaktadır. Tahminen yüz bini aşmış durumdadır. Yılda yapılan cami sayısı ortalama 1.500’dür. 2012 yılı sonunda camii sayısının120,000’e çıkacağı sanılmaktadır.
1992 yılında Diyanet İşleri Başkanlığı bütçesi 3 trilyon lira, 1993’te 3,7 trilyon, 1994’te 8,5trilyon, 1995’te 12 trilyon, 1996’da 43 trilyon, 1997’de 47 trilyon, 1998’de 93 trilyon, 1999’da 253 trilyon, 2000’de 350 trilyon, 2001’de 372 trilyon, 2002’de 475 trilyon, 2003’te 713 trilyona çıkmıştır. 2004’te 997 trilyon 437 milyara çıkmıştır. 9 bakanlığın bütçesinden daha fazla ödenek ayrılmıştı.2005’te bir katrilyon 122 milyar, 2006’da 1 katrilyon 308 trilyon, 2007’de, 2 katrilyon; 2008 yılında ise, 1.211.608 katrilyon 2009 yılında 3 katrilyona varan bütçe ile dokuz bakanlığın bütçesinden daha fazla bir bütçe ile inanç hizmeti yürütmektedir. 2010 yılında 5 milyar, 2012 yılında ise,3 milyon 983 milyon tl bütçeden pay ayrıldı.
Diyanet sadece belli bir mezhebe hizmeti götürmektedir. Hz. Muhammed’in herkese uyguladığı adalet, güven ve ahlakilik ilkelerini acaba bu diyanet uyguluyor mu?
2004 yılı itibariyle imam hatip lisesi mezunlarının sadece%7,4’ü camilerde din adamı olarak görev yapmaktadır. Bu gerçek, imam hatip liselerinde eğitim gören öğrencilerin ancak % 12’sinin “imam hatip” olmak istediğini doğrulamaktadır.
1945 yılında köylerdeki cami ve mescit oranı 6,7 iken, 1960’ta yüzde 75,3’e çıkmıştır. Bu dönemde din birden keşfedilmiş, yaklaşık 11 kat artmıştır. Cami ve mescit sayısı, “Köy Enstitüleri”nin kapatılıp bunların yerine cami ve mescit yapılmasıyla hızla yükselmiştir. Oysa Avrupa’da hiçbir devlet dinle ilgili çalışmalarda maaş ödememekte, ibadet yerlerinin elektrik, su ve doğalgaz ihtiyaçları için ödenek ayırmamaktadır.
3-Sorunları Aşmada Alevi Çalıştayları
3/4 Haziran 2009 Ankara, 8 Temmuz 2009 tarihinde İstanbul, 19 Ağustos 2009 yine Ankara’da, 30 Eylül 2009 tarihinde Ankara, 11 Kasım 2009 tarihinde İstanbul’da altıncısı da 17 Aralık 2009 tarihinde Ankara da gerçekleşti. Alevi çalıştayı olarak bilinen çalıştayların dizisi 27-3 Ocak 2010 tarihinde Ankara Kızılcahamam da gerçekleştirilen yedinci ve son çalış taylara sözde tamamlandı. Bu çalıştaylara yaklaşık 400 kişi katılmasına rağmen umulan sonuçlar bu güne kadar alınamadı. Aleviliğin İslam üst başlığı altında “Hak, Muhammed- Ali” kavramlar etrafında oluşan bir inanç ve erkân yolu olduğu konusunun dışında ciddi bir gelişme görülmedi.
4-Alevilerin Talepleri
1. Diyanet İşleri Başkanlığı toplumdaki bütün dinsel ve mezhepsel katmanların dinsel inançlarını karşılayacak şekilde yeniden düzenlenmeli, Din İşleri Yüksek Kurulu oluşturularak doğrudan Cumhurbaşkanlığına bağlı özerk konuma kavuşturmalı ve nüfus oranında genel bütçeden pay verilmesi.
2. Aleviler ibadet yerinin Cem evi olarak kabul edilmesi.
3. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerinde Aleviliği yer almadığı bir İslam içindeki yerinin belirlenmediği görülmüştür. Okullarda tamamen Sünni teoloji anlatılmaktadır. İnanç farklılıkları göz ardı edilmektedir. İslam’ın Arap-Emevi yorumu öne çıkarılmıştır. Bu nedenle Alevilik İslam inancı anlatılmamaktadır. Din kültürü ve Ahlak Bilgisi kitaplarında Kuran ve Ehlibeyt, Alevilik Ahlak Yasası ve anlayışları, Alevilikte Cem, 12 hizmet, sema, musahiplik, kirvelik, Hızır ve muharrem oruçları, dört kapı, kırk makam, üç sünnet, yedi farz, on iki farz, Alevilik Edebiyatı, Alevilik Erkanları ve ibadetleri mutlaka yer almalıdır. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersleri mezhepler üstü model şeklinde yeniden hazırlanmalıdır.
4. Emeviler ve Abbasiler döneminden beri süre gelen Din kitaplar ve ansiklopedilerde Aleviler – Ehlibeyt hakkında uydurulan hadislerden ve devlet arşivindeki kitap ve belgelerdeki aşağılayıcı, kötüleyici, sözcük ve kavramlardan arındırmalıdır. Alevi Edebiyatını tanıtıcı okuma parçalarının kitaplarda yer almalıdır. Bu nedenle Alevi inancına saygı gösterilmesi ve yanlıştan vazgeçilmesi anlatılmaktadır.
5. İmar Kanunu ve Köy Kanununda değişiklik yapılarak tıpkı Cami, Kilise, Sinagog, Havra gibi Alevilerin ibadet yeri olan Cem evlerine yer ayrılmalıdır. Elektrik, su, doğalgaz ve diğer giderleri karşılanmalıdır. Sünni cemaatin ibadethanelerine verilen devlet desteğinin aynısı Alevi ibadet yerleri olan Cem evlerine ödenerek verilmelidir.
6. Alevi inanç önderlerini çağın gereklerine göre yetiştirebilecek orta ve yüksek öğrenim kurumları oluşturulmalıdır.
7. Alevi toplumunun kendilerini ifade edebilecek inançları icra edebilecek inanç ve ibadet usullerini kabullenmesi ve özel bir yasayla mutlaka yasallaştırılmalıdır.
8. Devlet Alevilerin potansiyel suçlu görmekten vazgeçilmeli, Alevilere karşı eşit, adil, inançlara saygı temelinde hareket etmelidir. Anayasanın 10. ve 24. maddeleri işler hale getirilmelidir.
9. Devlet Alevilik inancını tarihi ve kültürel yönüyle de insana tanıtacak TV programlarına yer vermelidir.
10. Bağlama okullarda çalgı aleti aracı olarak kabul edilmelidir.
11. Muharrem orucu ve Hz. Ali’nin doğum günü olarak kabul edilen Nevruz bayramının dini gün olarak kutlanması. Gadr-i Hum gününün kurtuluş günü olarak kutlanması.
IV-SONUÇ VE ÖNERİLER
Ülkemizde inanç hakları ile ilgili olarak:
1- İnsan haklarına, özellikle din ve inanç özgürlüğüne saygı gösterilmeli, bu konuda hoşgörülü bir ortamın oluşması sağlanmalı.
2- Dine veya inanca dayalı ayrımcılık ve hoşgörü eksikliği ve dine veya inanca dayalı önyargılar ve tek tipleştirme eğilimleri ile mücadele edilmeli.
3- Din eğitimi isteğe bağlı olmalıdır Zorunlu veya seçmeli ders olarak okullarımızda okutulmamalıdır. İsteğe bağlı din eğitimi, örgün eğitim çerçevesi içinde planlanmalıdır.
4- İsteğe bağlı din eğitiminin içeriği Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin içerik ve felsefe boyutuyla çelişmeyecek şekilde tasarlanmalı ve uygulanmalıdır. İsteğe bağlı din eğitimi üniversite mezunu, pedagojik formasyon almış ve din eğitimini yukarıda yazılı ilkeler doğrultusunda uygulayabilecek din bilgisi öğretmenleri tarafından verilmelidir.
5- İsteğe bağlı din dersi veren öğretmenlerin maaş ve ücreti için devlet bütçesinden herhangi bir pay ayrılmamalıdır.
6- Bu alternatiflerin ülkemizdeki inanç çeşitliliğini yansıtan katılımcı bir süreç içerisinde uzmanlar tarafından tartışılması ve kabul edilebilir, uygulanabilir ve sürdürülebilir bir öneri geliştirmelidir.
7-Din Kültürü ve Ahlak Eğitimi mezhepler üstü bir yaklaşım içerisinde din eğitimi bir hak olarak görülmeli. Anayasal tercih din eğitiminin bir özgürlük konusu olarak ele alınıp sosyal bir hak olarak da yenilen düzenlemelidir. Türkiye’de din eğitimi kendi tarihsel toplumsal, siyasal yapısı içinde yeniden XXI. yüzyıl Türkiye’sine yakışır bir şekilde yeniden ele alınmalıdır.
8-Başta Aleviler olmak üzere Şiileri, Şafileri, Bahaîleri, Katolikleri, Ortodoksları, Protestanları, Gregoryenleri, Musevileri, Süryani ve Ezidileri, Nusayrileri, Agnostikleri, Deistleri, Ateistleri ve tüm inanç gruplarını eşit adil, ahlakilik ve güven temeli üzerinde inançlarına özgürlük sağlanmalıdır.
9- Diyanet İşleri Başkanlığı tüm inanç kurumlarının ihtiyaçlarını karşılayacak özerk bir kurum haline getiril
|
