Almanya’da yaşayan yazar Remzi Kaptan’ın Alevilik hakkında bir yazısı.

Aleviliği Savunmanın Zorlukları

Sıradan inanan bir Alevi olmak bile olmadık bedeller gerektirirken, bu yolun öncüsü olma çabasında olanların işleri çok daha zor.

Abartı yok, Aleviliğe yönelik her koldan saldırı ve kuşatma var. Sünnileştirmek, Şiileştirmek, ateistleştirmek, Hırıstıyanlaştırmak isteyenler bir taraftan, Türkçülük, Kürtçülük, Arapçılık politikalarına alet etmek isteyenler bir taraftan, çeşitli ideolojik yapılanmalar diğer bir taraftan kuşatma altına almış durumdalar. Böylesi ağır bir kuşatma altında olan Aleviliği yaşatma ve geleceğe taşıma iddiasında olanların bütün bu global güçlerin ve onların yerel uzantılarının bilincinde olarak yollarını kararlı bir şekilde savunup sürdürmeleri gerekiyor.

Sıradan Alevi inançlı bir insan olarak yaşamını idame ettirmek çok zorken bu yolu yaşatma ve geleceğe taşımak isteyenlerin işleri çok çok daha zordur. Bunun altının ısrarla çizilmesi gerekiyor.

Zorluklar, Alevilik yolunu sahiplenip savunmanın her boyutunda var. Ancak sanırım temel zorluk inanç ile ilgili yaratılmış olan kavram kargaşasının sonucunda ortaya çıkmış olan temel inanç değerlerinin tekrar topluma doğru bir şekilde yansıtılmasında yatıyor. İnsan zaten bir takım elle tutulur, gözle görülür zorlukları sonuç itibarıyla alt edebilir. Ancak soyut olan, hele hele bu soyutluk inanç ile ilgili bazı temel taşların yerinden oynatıldıktan sonra tekrar aynı şekilde yerine konulması ise; öyle kolay aşılacak ve kısa sürede alt edilecek bir zorluk değildir.

Madem yola çıktık, madem yüreğimiz Ali aşkı ile dolu, madem alıp verdiğimiz her nefes bu yolun daha da güzelleşmesi için; o halde pes etmeyeceğiz. İnatla, kararlılıkla, azimle, daha bir bilinçlenerek, daha bir yolumuza ve değerlerimize bağlanarak, daha bir doğrularımızı sahiplenerek tutkuyla bu yolu sürmeye devam edeceğiz.

Sünnileştirmek, Şiileştirmek, Hırıstıyanlaştırmak, ateistleştirmek, çeşitli milliyetçiliklerin ve ideolojilerin arka bahçesi haline getirmek isteyenlere rağmen yolumuzu sürmeye devam edeceğiz.

Hak ve hakikatin peşinde olanlar, Hak ve hakikati en iyi şekilde insanlığa sunan Alevilik inancını her şart altında savunmalı ve temel değerlere olan inançtan, bağlılıktan asla ama asla taviz vermemelidir.

Örneğin son yirmi yıllık sürede ortaya çıkmış olan tartışmalara, yol ve erkan ile ilgili saptırmalara karşın kişi ilk önce kendi içerisinde netleşmelidir. Mesela en basitinde yolun öncüsü, erenlerin serdarı, evliyaların sultanı olan Hz. Ali ile ilgili aklında, yüreğinde, duygusunda, düşüncesinde şüphe olan birisinin yola bağlılığı olmayacağı gibi hizmeti de olumsuz sonuçlar doğurmaya mahkumdur. Hz. Ali’den, Ehlibeytten, Hacı Bektaş Veli’den, Pir Sultan’dan, Muharrem orucundan, Kerbela’dan, cemden, aşureden, delilden, Hızır’dan ve daha benzer inanç değerlerinden arındırılmış bir Alevilik, Alevilik olmaktan çıkar ve yukarıda saydığımız çeşitli güçlerin denetimine, güdümüne girer.

Amaçlananda budur. Aleviliği yok etmek ve Aleviliklerini yok ettikleri toplumu kendilerine hizmet edecek hale getirmek. Onun için en temel köşe taşları ile oynuyorlar. Bu köşe taşlarını yerinden kaldıramazlarsa dahi oynatmak bile onların amaçları için önemli bir aşama oluyor.

Alevilik nedir?

Alevilik bir ırk, etnik, ulusal kimlik mi? Hayır.

Alevilik sıradan, basit bir tarikat mı? Hayır.

Alevilik bir felsefi akım, ekol müdür? Hayır.

Alevilik sınıfsal bir kimlik midir? Hayır.

Alevilik bir kültür müdür? Hayır.

Peki nedir Alevilik? Alevilik bir inançtır. Olayın adını doğru koymak gerekiyor. ALEVİLİK BİR İNANÇTIR!

İşte üzerinde oynadıkları ve değiştirmek istedikleri inancımızdır.

Şimdi dikkat edin: kimse Alevilerin kültür birikimine bir şey demiyor.

Alevilerin felsefi duruşlarına, hümanizmine kimse bir şey demiyor.

Kimse demiyor ki Aleviler neden türkü, deyiş söylüyor.

Kimse demiyor ki Aleviler neden bağlama çalıyor.

Kimse demiyor ki Aleviler neden çok muhabbet ediyor.

Ne diyorlar peki?

Dedikleri şu: “Aleviler neden siz Hz. Ali’yi seviyorsunuz”.

“Neden 12 imamlara bağlısınız” diyorlar.

“Neden cem ibadeti yapıyorsunuz” diyorlar.

“Neden Muharrem ayında oruç tutuyorsunuz” diyorlar.

“Neden Hacı Bektaş Veli’yi önemsiyorsunuz” diyorlar.

“Neden dedeleriniz sizin inanç önderleriniz” diyorlar.

“Neden cemevlerinin ibadet yeriniz olduğunda ısrar ediyorsunuz” diyorlar.

Dikkatinizi çekiyor mu, bu söylenenler hep inançla ilgili şeylerdir. Kendilerince çelişki gibi gördükleri bazı noktaları toplumumuzun beynine zehir şırınga eder gibi dayatıyorlar. Amaçları inançsal boşluk yaşamamız ve böylece onların inançlarını benimseyip onların uydusu, kuklası olmamız.

İşte bunun için önemlidir Aleviliğin inanç olduğu vurgusu. Bunu söyledik diye bize dincimi diyecekler, desinler. Bundan gocunan utansın. Ali’siz, Ehlibeyt’siz, cemsiz, semahsız, Muharremsiz, Hızır’sız, Pir Sultan’sız, Hacı Bektaş’sız Alevilik olmaz, olmaz, olmaz.

Kim ki Ali’siz Alevilik olur diyorsa, bilin ki dost değildir.

Kim ki cem ibadeti olmadan da Alevilik olur diyorsa, dost değildir.

Kim ki Alevilikte Muharrem orucu, Hızır orucu yok diyorsa bilin ki dost değildir.

Kim ki cemevleri ibadethane değil diyorsa ve bizleri camiye, kiliseye, Budist tapınaklarına, ideolojik tekkelere davet ediyorsa bilin ki dost değildir.

Kim ki başta 12 imamlar olmak üzere, Ehlibeyt olmak üzere, Pir Sultan’sız, Hacı Bektaş’sız Alevilik olur diyorsa, bilin ki o dost değildir.

Kim ki Alevilik sadece filanca ulusun, etnik kimliğin inancıdır diyorsa o dost değildir.

Kim ki Alevilik salt bir kültürdür, bilmem yaşam biçimidir, bilmem Yunan ve başka felsefelerden etkilenmiş bir felsefedir diyorsa bilin ki dost değildir.

Kim ki inanç önderlerimizi bütün olarak aşağılıyor, bin bir gerekçe ile hakaret ediyorsa bilin ki dost değildir.

Bu ve benzer söylemlerin, eylemlerin sahipleri dostlarımız değildir. Adı, sanı, unvanı, konumu, titri ne olursa olsun bu kişilere itibar etmeyelim. Bunlar dost değil. Bunlar bizlerin inancımızın temelini sarsmakla görevli kişi ve kurumlardır. Bunların bazılarının bizden görünmesi, köken olarak Alevi olması bu açık gerçeği değiştirmiyor.

“Alevilik bir inançtır. İbadet yeri cemevi, toplu ibadetlerinin adı cemdir. Cümle peygamberlere ve son peygamber olan Hz. Muhammed’e, velayet makamının sahibi Hz. Ali ve 12 imamlara, Serçeşme olan Hacı Bektaş’a bağlılık esastır. Oruçları Muharrem ve Hızır orucudur. Kerbela şehidi İmam Hüseyin’e ve onun şahsında cümle mazlumlara bağlıdırlar” diyorsa ve benzer değerleri, doğruları kabul edip dile getiriyorsa o kişi dosttur.

Demek ki az çok dostumuzu ve dostumuz olmayanın ayırdın da ve bilincinde olacağız. İşimizin zor olmasını bir noktada doğal kabul edeceğiz. O halde aşılmayacak hiç bir zorluk, yenemeyeceğimiz hiç bir sıkıntı yok demektir.

Bu duygularla, bu ruh hali ve bilinçle yol alan cümle yol erlerine aşk ile.

Remzi Kaptan

Şehitler Şahı İmam Hüseyin, oğlu Zeynelabidin’e şöyle vasiyet etti: “Ey, aziz oğlum! Ümmetimin iyi insanlarına selamımı yetir, onlara söyle. Ne zaman bir mazlum ve bir garip görürlerse benim garipliğimi ve mazlumluğumu hatırlasınlar, unutmasınlar”

622 yılında Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye Hicret (göçü) ile birlikte Medine’de yeni bir “Site Devleti” oluşturur. Bu site devletinin oluşumunda belirli kurallar getirmesi gerekir. Çünkü, orada (Medine’de) Arap müşrikler, Müslümanlar, Hıristiyanlar, Yahudiler, göçmenler, yabancı tüccar – tefeci – bezirgan var; bağımsız Arap aşiretleri var, kozmopolit bir yer sanıyorum 1500 civarında da Müslüman nüfus var.

Medine’ye Hicretinden üç ay sonra (622) de: Hz. Muhammet, Müslümanları toplayarak aralarında bugün “Medine Vesikası” dediğimiz, 23 maddelik bir sözleşme imzalarlar. Daha sonra bu antlaşma diğer sosyal bloklar olan; Müşrikleri, Arap Kabileleri, Yahudileri, Hıristiyanları, tüccarları vs. katılımıyla ve imzalarıyla 52 maddeye çıkarılır. Yani o günkü “İslam Devleti Anayasası” hazırlanır ve çerçevesi çizilir.

“Medine Vesikası”nın maddelerinin içinde “kardeşleşme akdi” organizasyonu dediğimiz bir madde vardır ki çok önemlidir. İşte Aleviliğin esasının temelinin atıldığı bir maddedir ki; bununla “Musahiplik Kurumu” oluşturulmuştur. Yani bu maddeyle, Muhacir ile Ensar musahip olur.

Musahiplik ile ilgili Kuran’da belirli ayetler var. Ensar ile Muhacir’in kardeşleşme olayı bir nevi “komünel bir hayatı” öngörüyor. Yani, Şeyh Bedreddin’in formüle ettiği ve sloganlaştırdığı: “Yarin yanağından gayri her şeye ortaktır.” Organize ve yapısal oluşumu; ortak mülkiyeti, paylaşımı, üleşimi, dağıtımı ve tüketimi; Kuran’a ve Sünnet’e dayanarak gündeme getirmiştir. Şeyh Bedreddin’in bu “Toplumsal projesi”ni hayata geçirmek isteyince de “egemen güçler” tarafından 1420 yılında asılmak suretiyle idam edilmiştir. Serez’den getirilen kemikleri II. Mahmut’un mezarının bulunduğu mezarlıkta gömülmüştür. Büyük Alevi önderi olan Şeyh Bedreddin’e “Alevi – Bektaşi toplumu” sahip çıkmamaktadır. “Solcu geçinenler” ise onun düşüncelerini kullanmaktadırlar. Bu tip anlayışı ile bizi bir yere götüremez. Tarihi değerlerimize, ulularımıza, önderlerimize sahip çıkmalıyız. Geçmişi olmayan bir toplumun geleceği de olmaz. Ahlakî olarak; birey ve toplum olarak sorumluluk duyarak, “Etik bir duruş” sergilemeliyiz, uymalıyız ve fiilen yaşama geçirmeliyiz.

Peki araya gireceğim. Siz İslami açıdan bakıldığında musahipliğin Hz. Muhammed döneminde oluştuğunu ve bunun da Kuran’ı Kerim’de ayetleriyle birlikte temellerinin bulunduğunu söylüyorsunuz. Aynı zamanda dayanışmacı bir toplumsal yapı örneği sergilediği için de ilkel kominel toplumlardan bu yana aslında zaman zaman farklı coğrafyalarda görebildiğimiz bir yapının da benzerliğini söylüyorsunuz?

 Ama o zaman cem kurumu da var, bunun içinde ona gelmedim daha.

Evet. Ona geleceğiz zaten cem ve musahipliği daha farklı boyutlarıyla ele alacağız. Ama aynı zamanda tabi bizim Orta Asya’dan gelen Türk boylarının da yapısal olarak benzer-likleri var.

 Tabi Şamanizm’de de kardeşlik akdi var. Abdülkadir İnan “Şamanizm” adlı eserinde bu hususu belirtmektedir. Şamanizm geleneğinde, inancında kardeşleşme vardır. kardeşleşecek olan iki insan keçe külahlarının sorguçlarını birbirlerine bağlayarak, “şaman”ın huzurunda kan kardeşi olurlar. Biliyorsunuz, Alevilik’de de iki kardeşin boyunlarına yağlık veya on iki lifli ip bağlanarak rehber eşliğinde “Dede”nin huzuruna çıkarılıyor. Ben bunu şunun için anlatıyorum. Türklere de peygamber gönderilmiştir. Yani ilahi vahiy, Türk topluluklara da tebliğ edilmiştir ki tek tanrı olan “Gök – Tanrı”ya inanılmıştır. Adem’den Hz. Muhammed’e değin çeşitli kavimlere “Kuran’a benzer musaflar ve emirler gönderilmiştir; o kavimin olgunluk durumuna göre vahiy iletilmiştir. Kuran’da bu husus anlatılmaktadır. Türklere de Nebi ya da Resül gönderildiği kanaatindeyim.

Bazılarının fikirlerine karşılık sizin altını çizdiğiniz bu nok-tayı özellikle vurgulamak açısından söylemek istiyorum; Alevilikle İslami yapı arasında bir bağ yoktur, şeklindeki görüşlere karşısınız, elbette ki bağ vardır ve kuvvetlidir diyorsunuz? İşte somut delilleri de buradadır, diyorsunuz. Oradan devam edelim.

 “Medine Vesikası”nı ilk kez dünyada ortaya çıkaran ve İslam Aleminde tartışmaya açan Prof. Dr. Muhammed Hamidullah’tır. On bir dil bilen dünya çapında bir İslami araştırmacıdır. Türkiye de aktüel gündeme getiren ise Ali Bulaç’tır. Sol ve İslami kesimlerde “Medine Vesikası” tartışılmasına rağmen; benim dışında “Alevi yazar ve araştırmacı”larında Medine Vesikası gündeme gelmemiştir. Çünkü Alevi yazarlar beşi altısı hariç hala hurafeler yazarak “Alevi toplumu”nu uyutmaktadırlar.

Alevilik, İslamiyet’in ne kadar içindedir, hangi belgelere dayanmaktadır, Kuran’ın hangi ayetlerinden ve surelerinden kaynaklanmıştır, hangi hadislere dayanmaktadır; “Alevi geçinen çoğu yazar, dernek ve vakıf yöneticisi” bilmemektedir.

İlk mescit ya da cem evi dediğimiz mekan Mekke’de gizli olarak Müslümanlar’ın toplandığı evdir. 615 yıllarından itibaren tutulan bu evde toplantılar yapılıyor. 618 yılında illegal bir örgütlenmeyle cem ibadeti bu evde eda ediliyor. Hz. Muhammed’in bizzat kendisi bu organizasyonu yapıyor.

Mekke’deki bu gizli evde; Hz. Ali, Bilalî Habeş, Kürt Gavan, Romalı Süheyl, Türk Süreyş, Selmani Faris gibi devrin ulemalarının yanı sıra Abu – Zer – Gaffari gibi Arap Kabile şefi ve aristokrat, büyük filozof ve tasavvufçu da vardır, ve cemleri yürütmektedirler.

Hz. Muhammed, Medine’ye göçtükten sonra; kendine bir ev yaptırır. Yanına da “mescid-i Nebevi” denilen mescit ve “Suffa Okulu” ile aş evi, misafirhane, at evi, develerin kalacağı yerler gibi müştemilat inşa ettirir. İşte Hz. Muhammed’in bizzat mimarlığını yapıp projesini çizerek ve aynı zamanda çalışarak inşa ettiği bu külliyeye ilk cem evi (proto – cem evi) diyoruz.

Hz. Muhammed’in yürüttüğü cem ve zikir ayini, dini ritüeller; “Hakk’la hak olmak”tır. Bu dönemde Ayn-ı Cem’lere “Semah ritüeli”ni Abu Zer Gaffari eklenmiştir. Semah coşkulu vecd dönümü de Hz. Muhammed fiilen kendisi de icra ederek onaylamıştır. Kırklar cemi dediğimiz bu ibadette yer alan insanlar, sahabeler aynı zamanda Hz. Muhammed’in “Danışma Meclisi”ni oluştururlar.

Bu günkü üniversite seviyesinde olan Hz. Muhammed’in kurduğu “Suffa Okulu”nda Kırklar Meclisi’nde görev alan Hocalar, mutasavvıflar öğrencilere ders verirler. Çeşitli milletlerden olan bu öğretmenler; Matematik, felsefe, şiir, astronomi, İslami bilgiler ile diğer dinlere; Mecusilik, Hıristiyanlık, Musevilik, Hanefilik vb. ait konu müfredatları işlerler. Mesela Hz. Ayşe bu dönem de şiir eğitimi almış ve çok iyi yetişmiş Aristokrat bir kızdır. Yetkin alim bir kadındır. Hz. Hatice, Hz. Fatma, Hz. Ayşe o dönemde kadın hakları savunucularıdır. Kendileri erkeklerle eşit ve özgür konumdadırlar. İslamiyet’i kabullenmiş bu tip kadınlara rastlanmaktadır. Hz. Muhammet döneminde kadın hakları çok ileri bir durumdadır, Sünniler bu durumu görmezlikten geliyorlar. Ama, Aleviler kadın haklarını aynen korumuşlardır.

Hz. Muhammed’in uygulamalarına böyle bakılınca demek ki; Musahipliğin temelleri, cemin temelleri, Darın temelleri bu dönemde atılıyor. Alevi inanç kurumları bu dönemde oluşuyor.

Ayhan Aydın’ın İsmail Onarlı ile yaptığı söyleşiden

Not: 15.01.2000 Cumartesi ve 06.05.2000 Tarihlerinde Cem Radyo, Alevilik Söyleşileri Programı’nda Yapılan Konuşmadan alıntılanmıştır