09-08-2018, 09:44 PM
2016’da National Geographics’in yayımladığı çalışmaya göre, dünyada tanrı inancı giderek zayıflıyor, ateist ve agnostiklerin sayısı ise artıyor. İngiliz Dailymail gazetesinin haberine göre ise dünyadaki ateist sayısı 1.5 milyar civarında. Bu haliyle ateistler, Hıristiyanlıktan sonra en büyük topluluk kabul ediliyor. En çok ateistin yaşadığı ülke yüzde 49 ile Çin. Onu Japonya, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Avustralya ve İzlanda takip ediyor. KONDA’nın 2015 yılı araştırmasına göre Türkiye’de ateistlerin nüfusa oranı yüzde 2.9. Hatta bu oran yıllara göre yükseliyor. Peki, ateizm nedir, neyi savunur?
Ateizm Nedir?
Ateizm tanrı fikrine, tanrılara, dinlere, ruhsal varlıklara ve metafizik inançlara inanmayı reddeden bir düşünce akımıdır. Bu akım mutlak bir tanrıya inanan Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet gibi semavi dinlerin yanı sıra tüm dinleri, örneğin Afrika dinlerini, Hinduizm, Şamanizm veya Budizmi de reddeder. Çünkü ateistler, ilahi bir gücün evreni yoktan var ettiği ve tüm yaratıkların üzerinde mutlak denetimi olduğu fikrini kabul etmezler. Onlara göre dinlerin varlığı, tanımı gibi dinle ilgili meseleler de ateizmin tartışma konusu değildir. Zira din ile ilgili her şey onlar için metafizik demektir. Ateistler yaygın şekilde tanrı tanımaz veya tanrıyı inkâr eden kişi olarak adlandırılmayı kabul etmezler. Çünkü onlar için tanrı yoktur ve olmayan bir tanrının inkâr edilmesi yanlış bir ifadedir.
Ateizm, tanrı inancını ve tanrı düşüncesine dayanan teist görüşü kabul etmemektir. Ama tanrının var olmadığına inanmak değildir. Bunun yerine tanrının var olduğuna inanmamak şeklinde özetlenebilir. Buradaki ayrım ateizm bir inanç olmadığı için önemlidir. Ayrıca ateizm, tanrının var olmadığını kanıtlama yükümlülüğünde de değildir. Çünkü zaten ateistlere göre tanrı kavramları, dinlere, toplumlara hatta kişilere göre çok değişkendir.
Ateizm kelimesi Eski Yunancadaki tanrı anlamına gelen theos kelimesinden türemiştir. “A” olumsuzluk ön eki ile atheos kelimesine dönüşmüştür. Kavram tanrının var olmadığını anlatır. Bu açıdan Türkçedeki ateizm kelimesi tanrısız veya tanrısı olmayan şeklinde ifade edildiğinde, kelimenin orijinal anlamını vermez.
Ateist sözcüğü özellikle 16. yüzyıldan itibaren daha çok hakaret, küfür gibi kullanılmış, bugünkü anlamına yavaş yavaş kavuşmuştur. Önce 18. yüzyılda Avrupa’da semavi dinlere inanmamayı, 20. asırda ise tanrıya inanmamayı ifade etmiştir.
Neden Ateist Olunur?
Elbette ateist olmak için pek çok sebep bulunabilir. Ateistler genellikle tanrı ve dinler konusuna meraklı, bu konuları araştırıp bir süzgeçten geçiren materyalist kişilerin ateist olduklarını savunurlar. Peki, onlara göre tanrı kavramıyla hiç karşılaşmayanlar ateist kabul edilir mi? Ateistler bu soruya teorik açıdan ikircikli yaklaşırlar. Çünkü sorunun yanıtı ateizmin tanımına göre evet olsa bile bazı ateistlere göre ateizm bir reddetme barındırmalıdır.
Ateistler Tanrı Fikrine Nasıl Karşı Çıkar?
Tanrının varlığını kanıtlamak için teistler tarafından ortaya atılan iddialardan birincisi ilk neden fikridir. Buna göre tanrı ilk neden olduğu için tanrıdır ve tanrının ilk nedeni düşünülemez. Oysa ateizm ilk neden düşüncesinin tanrıya uygulanmamasına karşı çıkar. Yine tanrının varlığını kanıtlamak için ortaya konulan evrenin kendi içinde düzenli ve uyumlu olduğu fikrini de ateistler reddederler.
Tanrının yokluğunda ahlak veya adalet olmayacağı fikri de ateistlere göre yanlıştır. Hatta bu düşünce tanrının varlığına kanıt olmaktan çok uzaktır. Yine sonsuzluk fikrini de ateistler sorunlu bulurlar. Çünkü onlara göre insanın sonsuzluk düşüncesini kavrayamaması ile sonsuzluğu kavrayabilen bir varlık arasında nedensel bir ilişki yoktur ve bu düşünce tanrının varlığını kanıtlamaz.
Ateizmin Tarihçesi
Felsefi açıdan bakıldığında ateizm materyalizmin ortaya çıkışına dek uzanır. Örneğin Antik Çağ'da Yunan maddeciliğinin önde gelen isimleri Anaksimandros, Anaksogoras, Demokritos ve Epikuros ateizmin en eski temsilcilerinden kabul edilir. Çünkü bu filozoflar evreni mistik kavramlar olmadan, maddeci yöntemlerle açıklamayı denemişlerdir.
Ortaçağ’a gelindiğinde dönemin din ve kilise egemen bakış açısıyla ivme kaybeden Ateizm, Rönesans, Reform ve Fransız Devrimi gibi Avrupa tarihine damgasını vuran gelişmelerden sonra yeniden dirilmiş, bu dönemde Hıristiyanlık sorgulanmaya başlanmıştır.
Özellikle 18. asırda Aydınlanma Çağı’nda ateizm atağa kalkarken bunda Baron d'Holbach ve Denis Diderot gibi düşünürlerin rolü büyüktür. Alman kökenli Fransız filozof Baron d'Holbach tanrıyı, ruhlar ve doğuştan gelen fikirleri reddetmiştir. Dinlerin akla aykırı olduğunu ve siyasi baskılara zemin hazırladığını savunmuştur. Diderot ise önce deizmden şüpheciliğe, ardından Hıristiyanlığı zengin kiliseler kontrolünde bir endüstri olarak gördüğü için ateizme yönelmiştir.
Ateizm 19-20. Yüzyılda, tanrısal olguları reddeden Ludwig Feuerbach, Arthur Schopenhauer, Karl Marks ve Friedrich Engels gibi diyalektik maddeci filozoflar ile en parlak dönemine erişmiştir. Engels ve Marks sayesinde politik alanda kendine yer bulan ateizm, 1966’da Time dergisinin “Tanrı Öldü mü?” sorusu ile popüler kültürde tartışılmıştır. Hatta o dönemde dünyanın neredeyse yarısının “dinsiz” bir yönetim altında bulunduğu ortaya konmuştur.
Ateizmin Çeşitleri
Ateizm kendi içinde negatif ateizm ve pozitif ateizm olmak üzere ikiye ayrılır. Bu sınıflandırmada George H. Smith, Anthony Flew ve Michael Martin gibi isimlerin katkısı önemlidir. İki sınıflandırma da aralarındaki nüanslara rağmen, sebebi ne olursa olsun tanrıya olan inançsızlık ortaktır.
Negatif ateizm diğer adıyla zayıf ateizm, tanrının varlığının prensipte ihtimal dahilinde olduğunu kabul edebilir ama tanrının varlığına dair hiçbir gerekçe bulunmadığı için tanrıyı reddeder. Negatif ateizm herhangi bir iddia barındırmaz, sadece reddeder. Negatif ateistler varlığı kanıtlanmadıkça tanrı kavramını kabul etmezler.
Pozitif ateizm, diğer adıyla güçlü ateizm ise tanrının varlığını çeşitli sebeplerle ihtimal dahilinde görmez. Onlar için tanrı kavramı çelişkiler taşıyor olabilir, saçma olabilir. Pozitif ateistler tanrı kavramını hem reddederler hem de tanrının olmadığını iddia ederler. Onlar için tanrının var olması ihtimal dahilinde değildir.
Bu ayrımın dışında ateizm için pratik ve teorik ateizm ayrımında da bahsedilebilir. Pratik ateistler daha çok tanrı fikrini reddetmekten ziyade tanrı düşüncesine karşı ilgisizdirler. Onlara göre tanrı önemsiz ve gereksizdir. Teorik ateizm ise konu hakkında kendine felsefi dayanaklar bulur ve teizmin karşısına net olarak ontolojik, epistemolojik, psikolojik, sosyolojik, ekonomik ve mantıksal tezler koyabilir. Teorik ateizmin epistemolojik ve ontolojik tezlerine göre insanlar tanrının varlığını bilemezler. Bu açıdan bu tezler agnostisizme yaklaşır. Metafiziksel ateizm, fizik ötesi varlıkları tümden reddederken mantıksal tezler sunan ateistler tanrıya atfedilen mükemmellik, adillik, her şeye kadir olma, her şeyi bilme gibi özellikler açısından da teizme karşı çıkarlar.
Yine mantıksal akıl yürütmelerle Tanrı'nın varlığını kanıtlamaya çalışanlara karşı ateistlerin argümanı şudur: “Düşünüyorum o halde varım” diyen ve tanrıyı düşünüyorsak demek ki tanrı da vardır fikrini savunan Descartes’a karşı ateistler pek çok kurgusal kahramanı örnek gösterirler. Çünkü onlar için bu akıl yürütme yöntemine göre örneğin kanatlı at pegasus veya Noel Baba da aklımızda canlandırılabildiği için var olmalıdır.
İyi ve kötüyü ayırt edebilmek için Tanrı inancının gerekli olduğu iddiası ise ateistler tarafında şöyle savuşturulur: Toplumda ahlaki prensiplerin ille de din kökenli olması fikri bir önyargıdır. Oysa doğru ve yanlışı ayırt ederken dinsel fikirlerden başka paradigmalarla beslenen tüm ahlak felsefeleri ateisttir. Yani çağdaş ve bilimsel ahlak ilkeleri elbette ateistlerce savunulabilir.
Bunların dışında tanrıyı reddedenlerin sunduğu sosyolojik, psikolojik ve ekonomik tezler de mevcuttur. Örneğin Ludwig Feuerbach ve Sigmund Freud gibi isimler tanrının insanlar tarafından duygusal ve düşünsel ihtiyaçlardan ötürü yaratıldığını iddia ederler. Bu isimlerden esinlenen Karl Marks ve Friedrich Engels, konuyu politik alana taşıyarak tanrının egemen sınıfların halkı ezmek için kullandığı bir araca dönüştüğünü belirtmişlerdir. Mikhail Bakunin ise tanrı kavramının insanlardaki adalet isteğini yok ettiğini savunmuştur.
Ateizmin Deizm, Teizm, Panteizm, Panenteizm ve Agnostisizm İle İlişkisi Nasıldır?
Ateizm yaratıcı ve müdahaleci bir tanrıyı kabul eden teizmin elbette k karşısındadır. Yaradan ama müdahale etmeyen bir tanrıyı savunan deizm ile de ortaklaşamaz. Çünkü deistler dinleri ilahi değil insan yapısı kabul etseler de, bir tanrı fikrine inanırlar. Dinlerdeki kişi tanrı fikrinden uzaklaşan ve tanrıyı evrenin tümü olarak göre panteizm ile tanrının evren ve ötesi olduğunu hatta var olan her şeyde olduğunu kabul eden panenteizm de ateizm fikrinden uzaktır. Tanrıyı ve dinleri irdeleyen bu kavramlar arasında ateizme en çok yaklaşan fikir agnostisizm kabul edilir. Yine de agnostikler tanrının varlığına ve yokluğuna dair kesin iddialarda bulunmadıkları için ateizmden ayrılırlar. Sadece iki kavramın alt türleri benzeşir; tanrıya inanmamayı seçen ateist agnostikler ile negatif ateistler tanrıyla ilgili bakış açılarında birbirlerine yaklaşırlar.
Ateizm Nedir?
Ateizm tanrı fikrine, tanrılara, dinlere, ruhsal varlıklara ve metafizik inançlara inanmayı reddeden bir düşünce akımıdır. Bu akım mutlak bir tanrıya inanan Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet gibi semavi dinlerin yanı sıra tüm dinleri, örneğin Afrika dinlerini, Hinduizm, Şamanizm veya Budizmi de reddeder. Çünkü ateistler, ilahi bir gücün evreni yoktan var ettiği ve tüm yaratıkların üzerinde mutlak denetimi olduğu fikrini kabul etmezler. Onlara göre dinlerin varlığı, tanımı gibi dinle ilgili meseleler de ateizmin tartışma konusu değildir. Zira din ile ilgili her şey onlar için metafizik demektir. Ateistler yaygın şekilde tanrı tanımaz veya tanrıyı inkâr eden kişi olarak adlandırılmayı kabul etmezler. Çünkü onlar için tanrı yoktur ve olmayan bir tanrının inkâr edilmesi yanlış bir ifadedir.
Ateizm, tanrı inancını ve tanrı düşüncesine dayanan teist görüşü kabul etmemektir. Ama tanrının var olmadığına inanmak değildir. Bunun yerine tanrının var olduğuna inanmamak şeklinde özetlenebilir. Buradaki ayrım ateizm bir inanç olmadığı için önemlidir. Ayrıca ateizm, tanrının var olmadığını kanıtlama yükümlülüğünde de değildir. Çünkü zaten ateistlere göre tanrı kavramları, dinlere, toplumlara hatta kişilere göre çok değişkendir.
Ateizm kelimesi Eski Yunancadaki tanrı anlamına gelen theos kelimesinden türemiştir. “A” olumsuzluk ön eki ile atheos kelimesine dönüşmüştür. Kavram tanrının var olmadığını anlatır. Bu açıdan Türkçedeki ateizm kelimesi tanrısız veya tanrısı olmayan şeklinde ifade edildiğinde, kelimenin orijinal anlamını vermez.
Ateist sözcüğü özellikle 16. yüzyıldan itibaren daha çok hakaret, küfür gibi kullanılmış, bugünkü anlamına yavaş yavaş kavuşmuştur. Önce 18. yüzyılda Avrupa’da semavi dinlere inanmamayı, 20. asırda ise tanrıya inanmamayı ifade etmiştir.
Neden Ateist Olunur?
Elbette ateist olmak için pek çok sebep bulunabilir. Ateistler genellikle tanrı ve dinler konusuna meraklı, bu konuları araştırıp bir süzgeçten geçiren materyalist kişilerin ateist olduklarını savunurlar. Peki, onlara göre tanrı kavramıyla hiç karşılaşmayanlar ateist kabul edilir mi? Ateistler bu soruya teorik açıdan ikircikli yaklaşırlar. Çünkü sorunun yanıtı ateizmin tanımına göre evet olsa bile bazı ateistlere göre ateizm bir reddetme barındırmalıdır.
Ateistler Tanrı Fikrine Nasıl Karşı Çıkar?
Tanrının varlığını kanıtlamak için teistler tarafından ortaya atılan iddialardan birincisi ilk neden fikridir. Buna göre tanrı ilk neden olduğu için tanrıdır ve tanrının ilk nedeni düşünülemez. Oysa ateizm ilk neden düşüncesinin tanrıya uygulanmamasına karşı çıkar. Yine tanrının varlığını kanıtlamak için ortaya konulan evrenin kendi içinde düzenli ve uyumlu olduğu fikrini de ateistler reddederler.
Tanrının yokluğunda ahlak veya adalet olmayacağı fikri de ateistlere göre yanlıştır. Hatta bu düşünce tanrının varlığına kanıt olmaktan çok uzaktır. Yine sonsuzluk fikrini de ateistler sorunlu bulurlar. Çünkü onlara göre insanın sonsuzluk düşüncesini kavrayamaması ile sonsuzluğu kavrayabilen bir varlık arasında nedensel bir ilişki yoktur ve bu düşünce tanrının varlığını kanıtlamaz.
Ateizmin Tarihçesi
Felsefi açıdan bakıldığında ateizm materyalizmin ortaya çıkışına dek uzanır. Örneğin Antik Çağ'da Yunan maddeciliğinin önde gelen isimleri Anaksimandros, Anaksogoras, Demokritos ve Epikuros ateizmin en eski temsilcilerinden kabul edilir. Çünkü bu filozoflar evreni mistik kavramlar olmadan, maddeci yöntemlerle açıklamayı denemişlerdir.
Ortaçağ’a gelindiğinde dönemin din ve kilise egemen bakış açısıyla ivme kaybeden Ateizm, Rönesans, Reform ve Fransız Devrimi gibi Avrupa tarihine damgasını vuran gelişmelerden sonra yeniden dirilmiş, bu dönemde Hıristiyanlık sorgulanmaya başlanmıştır.
Özellikle 18. asırda Aydınlanma Çağı’nda ateizm atağa kalkarken bunda Baron d'Holbach ve Denis Diderot gibi düşünürlerin rolü büyüktür. Alman kökenli Fransız filozof Baron d'Holbach tanrıyı, ruhlar ve doğuştan gelen fikirleri reddetmiştir. Dinlerin akla aykırı olduğunu ve siyasi baskılara zemin hazırladığını savunmuştur. Diderot ise önce deizmden şüpheciliğe, ardından Hıristiyanlığı zengin kiliseler kontrolünde bir endüstri olarak gördüğü için ateizme yönelmiştir.
Ateizm 19-20. Yüzyılda, tanrısal olguları reddeden Ludwig Feuerbach, Arthur Schopenhauer, Karl Marks ve Friedrich Engels gibi diyalektik maddeci filozoflar ile en parlak dönemine erişmiştir. Engels ve Marks sayesinde politik alanda kendine yer bulan ateizm, 1966’da Time dergisinin “Tanrı Öldü mü?” sorusu ile popüler kültürde tartışılmıştır. Hatta o dönemde dünyanın neredeyse yarısının “dinsiz” bir yönetim altında bulunduğu ortaya konmuştur.
Ateizmin Çeşitleri
Ateizm kendi içinde negatif ateizm ve pozitif ateizm olmak üzere ikiye ayrılır. Bu sınıflandırmada George H. Smith, Anthony Flew ve Michael Martin gibi isimlerin katkısı önemlidir. İki sınıflandırma da aralarındaki nüanslara rağmen, sebebi ne olursa olsun tanrıya olan inançsızlık ortaktır.
Negatif ateizm diğer adıyla zayıf ateizm, tanrının varlığının prensipte ihtimal dahilinde olduğunu kabul edebilir ama tanrının varlığına dair hiçbir gerekçe bulunmadığı için tanrıyı reddeder. Negatif ateizm herhangi bir iddia barındırmaz, sadece reddeder. Negatif ateistler varlığı kanıtlanmadıkça tanrı kavramını kabul etmezler.
Pozitif ateizm, diğer adıyla güçlü ateizm ise tanrının varlığını çeşitli sebeplerle ihtimal dahilinde görmez. Onlar için tanrı kavramı çelişkiler taşıyor olabilir, saçma olabilir. Pozitif ateistler tanrı kavramını hem reddederler hem de tanrının olmadığını iddia ederler. Onlar için tanrının var olması ihtimal dahilinde değildir.
Bu ayrımın dışında ateizm için pratik ve teorik ateizm ayrımında da bahsedilebilir. Pratik ateistler daha çok tanrı fikrini reddetmekten ziyade tanrı düşüncesine karşı ilgisizdirler. Onlara göre tanrı önemsiz ve gereksizdir. Teorik ateizm ise konu hakkında kendine felsefi dayanaklar bulur ve teizmin karşısına net olarak ontolojik, epistemolojik, psikolojik, sosyolojik, ekonomik ve mantıksal tezler koyabilir. Teorik ateizmin epistemolojik ve ontolojik tezlerine göre insanlar tanrının varlığını bilemezler. Bu açıdan bu tezler agnostisizme yaklaşır. Metafiziksel ateizm, fizik ötesi varlıkları tümden reddederken mantıksal tezler sunan ateistler tanrıya atfedilen mükemmellik, adillik, her şeye kadir olma, her şeyi bilme gibi özellikler açısından da teizme karşı çıkarlar.
Yine mantıksal akıl yürütmelerle Tanrı'nın varlığını kanıtlamaya çalışanlara karşı ateistlerin argümanı şudur: “Düşünüyorum o halde varım” diyen ve tanrıyı düşünüyorsak demek ki tanrı da vardır fikrini savunan Descartes’a karşı ateistler pek çok kurgusal kahramanı örnek gösterirler. Çünkü onlar için bu akıl yürütme yöntemine göre örneğin kanatlı at pegasus veya Noel Baba da aklımızda canlandırılabildiği için var olmalıdır.
İyi ve kötüyü ayırt edebilmek için Tanrı inancının gerekli olduğu iddiası ise ateistler tarafında şöyle savuşturulur: Toplumda ahlaki prensiplerin ille de din kökenli olması fikri bir önyargıdır. Oysa doğru ve yanlışı ayırt ederken dinsel fikirlerden başka paradigmalarla beslenen tüm ahlak felsefeleri ateisttir. Yani çağdaş ve bilimsel ahlak ilkeleri elbette ateistlerce savunulabilir.
Bunların dışında tanrıyı reddedenlerin sunduğu sosyolojik, psikolojik ve ekonomik tezler de mevcuttur. Örneğin Ludwig Feuerbach ve Sigmund Freud gibi isimler tanrının insanlar tarafından duygusal ve düşünsel ihtiyaçlardan ötürü yaratıldığını iddia ederler. Bu isimlerden esinlenen Karl Marks ve Friedrich Engels, konuyu politik alana taşıyarak tanrının egemen sınıfların halkı ezmek için kullandığı bir araca dönüştüğünü belirtmişlerdir. Mikhail Bakunin ise tanrı kavramının insanlardaki adalet isteğini yok ettiğini savunmuştur.
Ateizmin Deizm, Teizm, Panteizm, Panenteizm ve Agnostisizm İle İlişkisi Nasıldır?
Ateizm yaratıcı ve müdahaleci bir tanrıyı kabul eden teizmin elbette k karşısındadır. Yaradan ama müdahale etmeyen bir tanrıyı savunan deizm ile de ortaklaşamaz. Çünkü deistler dinleri ilahi değil insan yapısı kabul etseler de, bir tanrı fikrine inanırlar. Dinlerdeki kişi tanrı fikrinden uzaklaşan ve tanrıyı evrenin tümü olarak göre panteizm ile tanrının evren ve ötesi olduğunu hatta var olan her şeyde olduğunu kabul eden panenteizm de ateizm fikrinden uzaktır. Tanrıyı ve dinleri irdeleyen bu kavramlar arasında ateizme en çok yaklaşan fikir agnostisizm kabul edilir. Yine de agnostikler tanrının varlığına ve yokluğuna dair kesin iddialarda bulunmadıkları için ateizmden ayrılırlar. Sadece iki kavramın alt türleri benzeşir; tanrıya inanmamayı seçen ateist agnostikler ile negatif ateistler tanrıyla ilgili bakış açılarında birbirlerine yaklaşırlar.
______
Aşığın hikâyesini durmaksızın feryat eden bülbüle değil, sessiz sedasız can veren pervanelere sor..
Aşığın hikâyesini durmaksızın feryat eden bülbüle değil, sessiz sedasız can veren pervanelere sor..