Ercişli Emrah

[Pervane]

Sık sık Erzurumlu Emrah‘la karıştırılan halk ozan Ercişli Emrah 17.y.y. ilk yarısında yaşadığı tahmin edilmektedir. Erzurum‘a bağlı Erciş‘in Egans köyünde doğmuş ve babası Erciş Kalesinin başbuğu Miroğlu‘nun sazcısı Aşık Ahmettir.

Genç yaşta Miroğlu‘nun kızı Selvihan‘a aşık olan Aşık Ercişli Emrah, sevgilisinin peşinden İran ve Azerbaycan’ın batı kesimlerini gezmiş, gördüklerini duru bir Türkçe ile anlatmıştır.

Seherde uğradım ben bir güzele 
Dedim sarhoş musun söyledi yoh yoh 
Ağ elleri boğum boğum kınalı 
Dedim bayram mıdır söyledi yoh yoh
Dedim ala nedin dedi gözümdür 
Dedim şeker nedir dedi sözümdür 
Dedim alma nedir dedi (y)üzümdür
Dedim öpeyim mi söyledi yoh yoh
Dedim İnci nedir dedi dişimdir
Dedim kalem nedir dedi kaşımdır 
Dedim onbeş nedir dedi yaşımdır 
Dedim daha var mı söyledi yoh yoh
Dedim ölüm nedir dedi aynımda 
Dedim zulum nedir dedi boynumda 
Dedim turunç nedİr dedi koynumda 
Dedim ver ağzıma söyledi yoh yoh
Dedim sırma nedir dedi telimdir 
Dedim İnce nedir dedi belimdir
Dedim Emrah nedir dedi kulumdur 
Dedim satar mısan söyledi yoh yoh

Emrah ile Selvihan hikayeleri Doğu ve Güney Anadolu’da birbirinden farklı beş ağızda söylenmektedir. Bu ağızları karşılaştıran Ali Saraçoğlu aşağıdaki belirlemeleri yapmaktadır:

Emrah ile Selvihan hikayesinin Erzurum ağzı yedi, Erciş ağzı Emrah ile Selvihan hikayesi ise başlıca on parçaya bölünebilir.
Aşk, her iki ağızda da bir nevruz sabahı başlar. Emrah, Çelebibağı (Ercişin 5 kilometre batısında, Van gölü sahiline kurulmuş tarihi bir köy) yöresinde Şeker bulağının üstünde, uyurken pir elinden pir dolusu bade içerek Selvihana aşık olur.
Erzurum anlatışında sevenler Emrah, Şah Abbas, Tiflis hakimi Kuğu Han'ın oğlu Mirze Ali, Sevilen: Selvi, Aldatıcı Kuğuhan ve Selvi'nin kardeşleri, Yardımcı: Yağıp Han, Selvi'nin tayası Nazlı, Emrah'ın babası Aşık Ahmet'tir.
Erciş anlatışında Selvi'nin kardeşleri yoktur.
Gaziantep anlatışında (Ali Rıza Yalgın derlemesi) Aşık Ahmet Erciş'e hariçten gelir. Selvi İran padişahının kızıdır. Emrah, Erciş'te bade içerek İran'a Selvi'yi aramaya gider. Hikayenin kahramanları Emrah, Selvi, Aşık Ahmet, Serverşah, Acemşah, Haramiler başı Ahmet Turan'dır.
Erciş anlatışı ile Gaziantep anlatışının birlik motifi, Emrah'ın esirliğidir. Gaziantep anlatışında Emrah Haramiler başı Ahmet Turan'ın, Erciş anlatışında ise Ağrı dağında bir mağarada Kurtlarının başının elinde uzun zaman esir olarak kalır.
Erciş anlatışında "Selvi" adı "Selbihan" olarak geçer.
Erciş ve Erzurum anlatışlarının birleşik motifi önceleri Selbihan-Selvihan'ın aşık olan Şah Abbas'ın, sonradan Emrah'ın ve sevgilisinin koruyucu ve kurtarıcıları oluşudur. Yedi, parçaya bölünebilen Erzurum anlatışının ikince ve üçüncü kısımlarında Emrah üç defa hasım aşıklarla meydanlaşır.
1- Erciş'te Miroğlu'nun sarayında babası Aşık Ahmet'le
2- Horasan'da Hasan Han'ın divanında Lezgi Ahmet'le
3-İsfahan'da Şah Abbas'ın huzurunda Aşık Abbas'la. Emrah, bu üç meydanlaşmada da hasımlarını mat ederek sazlarını almaktadır.
 Ali Rıza Yalgın derlemesinde Emrah, Koca Aşık ve Servarşah ile meydanlaşmakta, her ikisini de mat etmektedir.
Bu iki hikayede ve şiirlerinde Divan tesiri yok denecek kadar azdır. Emrah ile Selbihan hikayesinin Erciş ağzı:
1- Emrah'ın çocukluğu,
2-Babası ile Miroğlu'nun divanında meydanlaşması,
3- Şah Abbas'ın veziri Şah Budak'ın Van kalesini muhasarası,
4- Şah Budak'ın adamlarının Erciş'te, Hayvan bahçesinde Selbihan'ı kaçırarak İran'a götürmeleri, 
5- Emrah'ın Selbihan'ı aramaya çıkması ve Şah Abbas'ın yanında bulması,
6- Emrah'ın Şah Abbas'ın aşıkları ile meydanlaşması,
7- Erciş'e dönüş,
8- Kuğuhan'ın oğlunun Selbihan'ı kaçırması,
9. Emrah, Kuğuhan'ın yüzünde ve işkencede,
10- Yağıp Han'ın yardımı ile Emrah'ın zindandan kurtuluşu, ikinci dönüş ve son parçalarına bölünmüştür.
Her üç anlatışta da adlarının değişik olmasına karşılık bazı kahramanlar aynı hareketlerde bulunmakta, aynı olaylara sebep olmaktadırlar. Bunlardan başka adları ve sebep oldukları olaylar aynı olan kişiler üç hikayede de esas kahramanlardır. Hikayede sözü edilen Van kuşatması 1605'te başlamış ve Kuyucu Murat Paşa'nın sadrazam olduğu 1610 tarihine kadar sürmüştür; Ercişli Emrah'ın o yıllarda aşka tutulduğu ve aşağı-yukarı 18-20 yaşlarında olduğu düşünülürse, doğum tarihinin 1585 olduğu söylenebilir.